In 1914 levert Smit Transformatoren een aantal transformatoren voor de in aanbouw zijnde elektriciteitscentrale van Gouda. Vrachtauto's zijn er nog niet dus is het paard het aangewezen vervoer voor de transformatoren.  Het transport naar de centrale duurt maanden en is zeer intensief. Iedereen probeert mee te denken om de transport mogelijkheden te verbeteren, maar ook het plaatsen en hijsen van de transformator is een probleem. G.E.B. Gouda laat een hefwerktuig ontwerpen door "de Goudsche machinefabriek v/h. Arends".  Dit hefwerktuig staat op een kar en deze kan worden voortgetrokken door een paard. Voor HFL 600,-- werd deze uitvinding in 1914 aangeboden aan directeur Thomas Rosskopf van Willem Smit & Co's Transformatorenfabriek. Tijdens van de uitbreidingen bij de Goudsche Lichtfabriek werd dit mobiele hijswerktuig gebruikt voor de transformatoren van Smit en andere zware materialen/machines. 

Een uitvinding op transportgebied  van het G.E.B. Gouda (1914). Het lijkt alsof het paard slechts 1 achterpoot heeft, maar als je inzoomt op de achterste poten zie je toch echt twee poten met 2 hoeven. Het karretje heeft overigens drie wielen. Dat maakt het geheel tot een vreemde maar unieke foto compositie.  Bron: glasnegatief Stichting Willem Smit Historie Nijmegen. 

De brief gericht aan elektriciteitspionierThomas Rosskopf . Bron: boekje Smit Transformatoren 1913-1948

Paardentractie in 1914. Op deze manier werden de transformatoren in die tijd vervoerd. 

Korte geschiedenis van de Goudsche Lichtfabriek.
Het begon allemaal met de gasfabriek die in 1853 werd opgericht door de firma Westerman & Robbé. In 1887 nam de gemeente de gasfabriek over en in 1910 werd besloten een elektriciteitscentrale te bouwen direct naast de gasfabriek op het terrein van het voormalige leprooshuis aan de Hoge Gouwe 189 in Gouda.

Dit werd de "Goudsche Lichtfabriek". Het ontwerp was van gemeente bouwmeester L. Koole. 

De elektrische centrale werd een grote concurrent van de gasfabriek en leverde in het prille begin uitsluitend elektriciteit aan Gouda. Als snel werden ook andere gemeenten aangesloten. Op 15 september 1910 werd de eerste stroom geleverd voor de Tentoonstelling van toegepaste elektriciteit in de tuin van de Sociëteit “Ons Genoegen” aan de Boelekade.  

Zoals te lezen is in onderstaande krantenknipsels uit 1909 en 1916 is de centrale diverse malen uitgebreid vanwege de sterke toename van het elektriciteitsverbruik.  Dit kwam doordat steeds meer fabrieken en huishoudens elektriciteit verkozen boven gas en naast de spoorwegen wilden ook de gemeenten in de buurt wilden aangesloten worden op de Goudsche Lichtfabriek.

In de dertiger jaren van de vorige eeuw werd de centrale : "Gemeente Lichtfabrieken Gouda" genoemd. Tussen 1937 en 1939 is de centrale aan de zuidoostzijde uitgebreid met een 10 kV schakelhuis. In 1951 werd de naam gewijzigd in Gemeente Energie Bedrijf (G.E.B.).

De elektrische centrale is het oudste deel van de Goudsche Lichtfabriek en bestond oorspronkelijk uit twee delen. een voorbouw met turbinezaal (met daarin o.a. de turbines van Smit Slikkerveer (zie foto hieronder) een schakelbord en de transformatoren van Smit) aan de Hoge Gouwe en een achterbouw met het Ketelhuis waarin 2 stoomketels waren opgesteld die de turbines in de voorbouw aandreven. De Ketels waren van Stork in combinatie met Babcock. Vanaf 1937 waren de transformatoren terug te vinden in het nieuw gebouwde schakelhuis.

Bouw van de Goudsche Lichtfabriek (1908/1909). Ik kreeg deze prachtige foto opgestuurd van Lennart van Gastel, de eigenaar van het mooie restaurant in de Goudsche Lichtfabriek.

Het Lazaruspoortje met rechts daarnaast de gasfabriek en de Goudsche Lichtfabriek. Bron: Geheugenvannederland.nl

15-10-1910 werd de eerste stroom geleverd door de Goudsche lichtfabriek voor de Tentoonstelling van toegepaste elektriciteit te Gouda" . Hier zien we de stand van Philips. 

De gasfabriek met de Goudsche Lichtfabriek (1917-1920) Wie heeft een betere foto ?

Bron: Archief Brush HMA Ridderkerk  

1910- Wereldtentoonstelling Brussel, bron: catalogus Wereldtentoonstelling Brussel. De foto's van de turbo generator van de Goudsche Lichtfabriek hebben dus gehangen als reclamemateriaal tijdens de Wereldtentoonstelling in Brussel in 1910.

Uitbreidingen (1909)
In 1909/1910 vinden er flinke uitbreidingen plaats bij de Goudsche Lichtfabrieken. Heemaf, Smit Slikkerveer en een aantal Duitse bedrijven krijgen de orders. Smit Slikkerveer levert de transformatoren in combinatie met de Heemaf die de schakelborden en elektrische installatie voor zijn rekening neemt. De eerste 100 huis aansluitingen worden gelegd.  De transformatoren worden in 1910 geleverd door Smit Slikkerveer waar Thomas Rosskopf nog de baas van de transformatorenafdeling was. Drie jaar later richtte hij Willem Smit & Co's Transformatorenfabriek op in Nijmegen. 

 Bron: 23-11-1909, NRC

Transformatoren
In 1910 begon het in Gouda. In de stad werden 2 transformatorstations en waarschijnlijk ook 2 transformatorzuilen aangelegd. In de statistiek van 1912 zien we dat er totaal 11 transformatoren aanwezig waren met een vermogen van in totaal 288 KVA. De hoogspanning was 3 kV en dat was waarschijnlijk ook de generatorspanning, dus in dat geval stond er geen machine transformator in de Goudsche Lichtfabriek hoogstens een eenvoudige transformator die ze voor distributie rond de centrale gebruikten en waarvoor ze geen apart huisje wilden neerzetten. De laagspanning was 127 V tussen het sterpunt en fase (voor verlichting en andere huis-tuin-en keuken toepassingen) en derhalve 220 V tussen de fasen (de zgn. krachtstroom voor machines, ovens en dergelijke zware belastingen). De (overige) transformatoren stonden verspreid opgesteld in het verzorgingsgebied van Gouda, waarschijnlijk op vier plaatsen. In 1924 was de midden spanning 10 kV en leverde de centrale Gouda aan de stad en de dorpen rond om stroom. In 1937 werd er een nieuw schakelhuis bijgebouwd. Ook voor dat nieuwe schakelhuis werden weer transformatoren van Smit geleverd, maar met aanzienlijk meer vermogen.

Begin jaren '90 van de vorige eeuw ontstond er een grote brand in het 50 kV station van Gouda. De hele stad en omgeving lag plat. Hulpdiensten hadden ook geen communicatie mogelijkheden meer. Smit lukte het als eerste om via een voorziening van het leger contact te krijgen met Gouda en hun alle bijstand aan te bieden. Dit resulteerde uiteindelijk in een opdracht voor 50 kV 35 MVA transformatoren met extreem korte levertijd. Tijdens de bouw van deze transformatoren ging er iets fout met een transport van een transformator voor een kerncentrale in de USA. Prioriteiten stellen was moeilijk, de productiecapaciteit was niet toereikend om beide klanten op tijd te bedienen.

Gouda nam genoegen met ons noodplan. Wat jullie ook doen " als we maar stroom krijgen" De PUEM (Utrecht) stelde zijn 50 kV reserve transformator uit Zeist ter beschikking en de PLEM ( Limburg) had nog een stok oude 50 kV "zwerftrafo" in Beek staan, die mochten we lenen. De regelschakelaar was kapot ,maar verder werkte hij nog wel, zij het met een gigantische herrie. Maar Gouda kreeg zijn stroom. Maanden later kwamen de nieuwe van Smit klaar, geluidsarm en met een goede spanningsregeling. 

Waarschijnlijk zijn dit type transformatoren (25 kVA)  - toen nog gemaakt door Smit Slikkerveer -  gebruikt voor de Goudsche Centrale. Ze lijken namelijk erg veel op de 3 kV en hebben dezelfde deksel constructie als die van de paardentractie vorkheftruck, daarbij komt nog dat het allemaal identieke zijn. 27-09-1910. Bron: Archief Brush HMA Ridderkerk.

Enkele statistieken van de Goudsche Lichtfabriek uit het jaar 1912, bron: de Ingenieur.

Uitbreidingen 1916
In 1916 werd de elektrische centrale weer uitgebreid vanwege de grote behoefte aan elektriciteit, vooral bij fabrieken en spoorwegen. Stork, Siemens en Smit Slikkerveer krijgen weer opdrachten. Smit Slikkerveer levert dit keer de turbines in combinatie met Stork die de ketels levert. 

  

Links: bron: NRC. Rechts: Babcock & Wilcox ketel, 305 m2 verwarmend oppervlak, oververhitter 110 m2, met een Underfeedstoker, 11.35 m2 R.O., Gemeentelijke Lichtfabrieken, Gouda (1920-1924) .Bron: collectie Stork/ Historisch Centrum Overijssel te Zwolle

 Het Ketelhuis van het G.E.B.: C.T.M. ketel, 305 m2 verwarmend oppervlak, stoomdruk 16 kg/cm2, met underfeed stoker (1930-1931). Bron: collectie Stork, Historisch Centrum Overijssel te Zwolle.

Drie Turbogeneratoren, respectievelijk 500, 200 en 1250 KW, 3000 omwentelingen per minuut, opgesteld in de centrale van de Gemeentelijke Lichtfabrieken in Gouda. (1914-1919). We zien hier dus de oude en nieuwe turbo generatoren van Smit Slikkerveer met grotere capaciteit.  Ik kwam ook nog onderstaand knipsel uit 1926 artikel tegen waar een turbo generator te koop wordt aangeboden. Deze is van Smit en heeft bouwjaar 1916.

 

Links: 19-11-1926 Stork Smit turbogenerator te koop. Bouwjaar 1916., rechts: Registreer toestel voor de watermeter  in het Ketelhuis . Wanneer je inzoomt zie je het logo van Stork Hengelo (Gouda 1917-1920)

Stork-Zoelly condensatie stoomturbine, 1250 KW, direct gekoppeld aan een draaistroomgenerator van Smit Slikkerveer, geleverd aan het G.E.B. in 1930/1931. Bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle.

1931 - de Ljungström turbine
In 1931 zijn er weer uitbreidingen nodig. Een nieuwe turbine met meer vermogen staat in de planning en de directie zet een advertentie waarop bedrijven kunnen inschrijven om een nieuwe turbine te leveren. In totaal schrijven 5 buitenlandse en 1 Nederlands bedrijf zich in. De directie kiest uiteindelijk (volgens velen onbegrijpelijk) de duurste buitenlandse inschrijver uit Zweden Ljungström en gunt de Nederlandse combinatie Stork Smit Slikkerveer geen kans (die overigens de goedkoopste aanbieding had gedaan). Dit wordt uitgebreid in de kranten beschreven omdat er in die tijd veel werkloosheid was en het "eigen fabricaat" de voorkeur heeft van het volk, maar de directie blijft bij zijn besluit. De Zweden gaan ook nog met de prijs omlaag en uiteindelijk geeft de directie aan dat de Zweedse turbine zuiniger is dan de Nederlandse en op termijn voordeliger. Een zwak excuus maar wellicht speelden steekpenningen ook nog een rol. 

 

Bron: Archief Gouda.

Bron: Eindhovens dagblad 6-11-1931

Karl Olén, monteur van de Ljungström turbine
Op 1 oktober 2020 kreeg ik een bericht van Carl Johan Petterson uit Zweden. Hij stuurde mij onderstaande prachtige foto van zijn overgrootvader die de Zweedse generator aan het installeren is. Het jaartal van de foto moet dus 1931 zijn.
Karl Olén (1874–1965) was tussen 1916 en 1955 werkzaam was als reizende monteur van de firma STAL (Ljungström) in Finspång, Zweden. De man rechts is waarschijnlijk de hoofdopzichter J. Neeter van de Lichtfabriek in 1931 ? 

Bron: Carl Johan Petterson, Foto gemaakt door Techn. Fotobureau Gouda. (1931)

De Goudsche Lichtfabriek anno 2017
De Goudsche Lichtfabriek veranderde tweemaal van naam. In 1930 stond hij bekend als de Gemeente Lichtfabrieken Gouda (GLF genoemd) en in 1951 Gemeente Energie Bedrijf (GEB). Na enkele jaren dienst te hebben gedaan, sloot de Lichtfabriek in de jaren 70 de deuren. Het gebouw stond op de nominatie om gesloopt te worden maar gelukkig gebeurde dat niet en Anno 2017 is de Goudsche Lichtfabriek aan de Hoge Gouwe 189 te Gouda omgetoverd tot een prachtige horeca gelegenheid met industriële uitstraling. https://www.lfgouda.nl/ 

 

Er is overigens zeer weinig historisch fotomateriaal te vinden van de Goudsche Lichtfabriek. Ik kon zelfs geen foto vinden van de fabriek uit de periode 1910-1930. Heeft iemand nog mooie oude foto's van (in of rondom) de Goudsche Lichtfabriek uit lang vervlogen tijden, dan mag je die sturen naar: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken. en ik plaats ze bij dit artikel.

Bron: Stichting Willem Smit Historie Nijmegen, geheugenvannederland.nl , Historisch Centrum Overijssel, Archief Gouda, diverse krantenbanken.

Meer volgt...