Laatst bijgewerkt

Lamadjan1924-aIn 1923 kreeg Smit Slikkerveer de opdracht van het departement van Koloniën om 2 waterkrachtgeneratoren van elk 9000 pk te bouwen voor de elektrische centrale Lamadjan op het eiland Java (Nederlands Indië). Dit was t.b.v. de stroomvoorziening van Radiozendstation "Malabar", de Papierfabriek "Pandalarang" en de plaatsen Bandoeng, Tjimabi, Padalarang, Lamgang en Pengalengan. Samen met waterkrachtcentrale Plengan (Pengalengan) is Lamadjan de oudste waterkrachtcentrale van Indonesië.

Samen met andere Nederlandse bedrijven als Heemaf,Stork, Werkspoor en Smit Transformatoren werd met dit grote project een aanvang gemaakt. Voor directeur Cor Pot, die zojuist het roer had overgenomen van zijn vader en medeoprichter van Smit Slikkerveer, Adriaan Pot was dit een enorme uitdaging. De generatoren waren ongeveer 10 keer groter dan men in Slikkerveer tot dan toe gemaakt had en de grootste van Nederland en Nederlands Indië in die tijd.

Hieronder een uniek filmfragment van de waterkrachtcentrale Lamadjan uit 1934 net nadat de derde generator werd geleverd door de Heemaf uit Hengelo. Heemaf leverde ook de schakelborden voor de centrale. Na het fragment nog een stukje van een suikerfabriek Tasikmadoe waar de Heemaf een flink aandeel in had.

COLLECTIE TROPENMUSEUM Hoofdaggregaten in waterkrachtcentrale Lamadjan TMnr 10006770

De machinehal met daarin de hoofdaggregaten van waterkrachtcentrale Lamadjan die door Smit Slikkerveer geleverd werden. bron: Tropenmuseum (1924).

 

Tussen 1918 en 1922 werd begonnen met de bouw van een aantal waterkrachtwerken in Nederlands Indië,: WKW Lamadjan aan de rivier de Tjisangkoe bij Bandung in West Java, WKW Plengan bij het nabijgelegen Pengalengan. Verder nog WKW Bengkok, WKW Oebroeg en WKW Bogor.

Het waterkrachtwerk Plengan (Pengalengan) kwam gereed rond 1923 en Lamadjan 1 jaar later. Officieel werd Lamadjan begin april 1925 definitief in bedrijf gesteld.

NL-ZlHCO 0464.2 2798-oebroeg

Marmeren schakelbord van de HEEMAF met 5 panelen gemaakt in opdracht van het Departement van koloniën voor Waterkrachtcentrale OEBROEG, 24-11-1923, Bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle.

In 1934 waren er uitbreidingen en was er een derde generator nodig voor WKW Lamadjan. Deze werd geleverd door de combinatie Heemaf/Stork/Brown Boveri. Ook de andere waterkrachtcentrales werden grotendeels door Nederlandse bedrijven voorzien van machines en elektrische installaties.

Waterturbines. Montage van het slakkenhuis van een waterturbine voor LamadjanHCO01 FDSTORK-00171 W

Montage van het slakkenhuis van een waterturbine voor Lamadjan (1924). Bron: geheugenvannederland.nl / archief Stork

NL-ZlHCO 0464.2 2745-small

Heemaf marmeren schakelbord (verdeelbord Brada) met 3 panelen  geleverd aan ANIEM Amsterdam tbv waterkrachtcentrale Lamadjan op Java (01-08-1923) Bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle.

07021923

De aanbesteding voor Smit Slikkerveer voor 2 generatoren voor Lamadjan 07-02-1923 (bron: NRC).

lamadjan tekening-doorsnee

Bron: Archief Brush HMA Ridderkerk

Lamadjan-KoninklijkInstituut-1

Bezoek KIVI aan Smit Slikkerveer 1924 met o.a. de bezichtiging van de Lamadjan-generator. Bron: Brush HMA Ridderkerk

Lamadjan-KoninklijkInstituut-2

Lamadjan1924-b

De eerste 2 Lamadjan generatoren van Smit Slikkerveer (1924). Bron: archief Brush HMA Ridderkerk. 

Lamadjan-KoninklijkInstituut-3

NRC 13-05-1924

Technische informatie:

Het krachtwerk voedde samen met de waterkrachtwerken "Bengkok" aan de Tjikapoendoeng en "Plengan "aan de Tjisaroewa, het hoogspanningsnet op de "Bandoengsche Hoogvlakte" en dat systeem diende voor de stroomvoorziening van Radiozendstation "Malabar", de Papierfabriek "Pandalarang" en de plaatsen Bandoeng, Tjimabi, Padalarang, Lamgang en Pengalengan.

Kaart1

Overzichtskaart van de hoogspanningssystemen in West Java (1934), Bron: de Ingenieur voor Nederlands Indië

Waterkrachtwerk Pengalengan
Rond dezelfde tijd als Lamadjan werd waterkrachtwerk Pengalengan gebouwd. Hier een paar unieke beelden van de bouw van dit waterkrachtwerk.

bouw-plengalengan1925-3

bouw-plengalengan1925-1

bouw-plengalengan1925-4 bouw-plengalengan1925-2

De bouw van waterkrachtwerk Pengalengan rond 1925. Bron: Tropenmuseum

Plengan-met-transformatorstation

WKW Bengkok en Plengan met transformatorstation (1924).Bron: de Ingenieur voor Nederlands Indië

machinezaalwaterkrachtwerk plengan-bandoeng-westjava-1925-slikkerveer

Machinezaal WKW Plengan met een turbine gekoppelt aan een draaistroomgenerator van Smit Slikkerveer(1925).Bron: de Ingenieur voor Nederlands Indië

De centrale van WKW Lamadjan ontving het uit de Tjisaroewa en de Tjisangkoei afkomstige water nadat dit eerst in de bovenstrooms gelegen centrale Plengalan was verwerkt door een tunnen van ca 3 km lengte. De tunnel mondde uit in een 5 M. diep gemetseld vergaarbekken met een inhoud van 48000 m3, waarvanuit het water door een ijzeren buis met een diameter van 1.50-1.30 M naar de turbines werd geleid. De bruto-valhoogte bedroeg 220 m. ofwel een druk van 22 atmospheer.

WaterkrachtwerkLamadjanFotonr.xxx118 Lamadjan

Bron: De Ingenieur van Nederlands Indië

In de centrale stonden 3 generatoren, 2 verticale Francis-turbines fabrikaat Stork-Charmilles, van 9000 PK.elk gekoppeld met een draaistroomgenerator, fabricaat Willem Smit van 8000 kilovoltampere. De machines waren toentertijd de grootste van zijn soort in Indië. In 1934 kwam er een derde generator bij fabricaat Heemaf/Stork/Boveri.

Waterturbines. Verticale Francis waterturbine 9000 pk1924 - stork - Pijpstukken verdeelleiding voor de uitbreiding van de waterkrachtcentrale Lamadjan Java. Doorlaat 1300-900 mm. Proefstuk 38.5 kg-cm2.HCO01 FDSTORK-00176 W

Links: de verticale Francis turbines Stork-Charmilles in aanbouw (1924). Rechts :Pijpstukken, verdeelleiding voor de uitbreiding van de waterkrachtcentrale Lamadjan, Java. Doorlaat 1300-900 mm.. Bron: geheugenvannederland.nl / archief Stork.

Waterturbines. Verticale Francis waterturbine 9000 pk-2

Verticale Francis turbines Stork-Charmilles (1924). Bron: geheugenvannederland.nl

Met het oog op de kleine bouwruimte in het nauwe rivierdal werden de 25000 volt apparaten ondergebracht in het 140 meter hoger gelegen schakelhuis Badrda.De talrijke kabels tussen centralegebouw en schakelhuis liepen door een gemetselde koker, welke zich onder de transporthelling bevond die beide gebouwen met elkaar verbond. In het schakelgebouw begon de 25000 volt leiding welke het krachtwerk met het algemene hoogspanningsnet koppelde.

Waterturbines. Gegoten stalen spuitstuk 1290 x 1290-HCO01 FDSTORK-00179 W Waterturbines. Waaier. Loopwiel

Links: Gegoten stalen spuitstuk , rechts waaier (loopwiel). Bron: geheugenvannederland.nl / archief Stork

Waterturbines. Verdeelleiding W.K.W. Lamadjan. Drukleiding-waterleiding-HCO01 FDSTORK-00188 W

Verdeelleiding W.K.W. Lamadjan (1924). Bron: geheugenvannederland.nl / archief Stork.

Blz.01

Blz.03Blz.04

Blz.07Blz.08

Productfolder Smit Slikkerveer, bron: archief Brush HMA Ridderkerk

Uitbreidingen
In 1934 hadden er uitbreidingen plaats gevonden. Een derde generator werd geleverd door Heemaf incombinatie met Stork. (zie onderstaande afbeelding van de derde generator Heemaf/Stork/Brown Boveri). Daarnaast was onderstation Badra gereed. Smit Transformatoren had daarvoor 3 speciale transformatoren geleverd. De koelinrichting voor de transformatoren werd geleverd door Werkspoor.

De installateurs van Heemaf voor het Lamadjan project in 1933 (Bron: Historisch Centrum Overijssel).

fabriekshalLamadjan1933-1200

10-05-1933 - Kuil in fabriekshal bestemd voor de montage van de verticale draaistroom generator (Heemaf, 8000 kVA; 6300 Volt) voor de waterkrachtcentrale Lamadjan op Java. Bron: Historisch Centrum Zwolle te Overijssel.

Verticale draaistroomgeneratorHeemaf1933-1200

Verticale draaistroomgenerator, type B 230-10 (8000 kVA; 6300 Volt) voor waterkrachtcentrale Lamadjan op Java met opwekker. 16-09-1933. Bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle.

18-10-1933, bron: Indisch Dagblad.

rotorframe1933Heemaf-1000 Complete verticale draaistroom generatorLamadjan1933Heemaf-1200

Links: Rotorframe van de verticale draaistroom generator (8000 kVA; 6300 Volt) voor de waterkrachtcentrale Lamadjan op Java, op de kopbank 25-05-1933. Rechts: Complete verticale draaistroom generator voor de waterkrachtcentrale Lamadjan op Java: Verticale draaistroomgenerator (8000 kVA, 600 omw/min, 6300 Volt), met opgebouwde opwekker en hulpgenerator. (18-09-1933)

Beproeving van de complete verticale draaistroom generatorLamadjan1933Heema-1200f

Beproeving van de complete verticale draaistroom generator (8000 kVA; 6300 Volt) voor de waterkrachtcentrale Lamadjan op Java 02-10-1933. Bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle.

Lamadjan- NL-ZlHCO 0464.2 33095

Groepsbezichting van de derde Lamadjan generator gemaakt door Heemaf/Stork/Brown Boveri 04-10-1933. Bron: HCO Zwolle

LAMADJAN- BZKIT01 AF 267121 00119340002-3 Pagina 07

 

Opgehaalde rotor van verticale draaistroom generatorLamadjan1933Heema-1000f

Opgehaalde rotor van verticale draaistroom generator (8000 kVA; 6300 Volt) voor de waterkrachtcentrale Lamadjan op Java (16-10-1933). Bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle.

Technische informatie over de transformatoren van Smit bij Badra
Het 25 kV station Nieuw Badra was op een afstand van 400 m. gelegen van de generatoren van de waterkrachtturbine, erg ongebruikelijk, maar door ruimte gebrek kon dit niet anders. Om leidingverliezen te beperken en het bouwkundig eenvoudig te houden maakte men doorgaans de afstand tussen de machinetransformator en de generator zo klein mogelijk, liefst enkele meters.

Mooi Bandung (augustus 1934)

25kV-onderstationBadra-bijStaatswaterkrachtcentraleLamadjan1924

Bron: De elektriciteitsvoorziening in Nederland tot 1925, eigendom Stichting Willem Smit Historie Nijmegen.

Het station was voorzien van 2 stuks 4000 kVA Transformatoren uit het oorspronkelijke station Oud Badra gebouwd in 1923 en 1 stuks 8000 kVA gebouwd in 1933. De transformatoren werden gevoed met een spanning van van 6,3 kV, de generator spanning van de waterkrachtcentale. De koppeling geschiedde met een kabel. De hoogspanning was 25 kV maar er waren al bouwkundige voorzieningen genomen voor een later te bouwen 70 kV net.

Het bijzondere aan deze transformatoren was de koeling. Hoewel de beschrijving in "De Ingenieur van Nederlands Indië" voor meerdere uitleg vatbaar is, gaan we er voorlopig van uit dat hier olie / waterkoelers zijn toegepast, hetgeen voor die tijd niet erg gebruikelijk was. Op de meeste afbeeldingen uit die jaren zien wij kasten voorzien van vinnen, pijpen of radiatoren die door de omgevende lucht gekoeld werden al dan niet geholpen door ventilatoren. De 8000 kVA Transformator werd zonder olie getransporteerd, niet alleen om het gewicht te beperken maar ook voor de brandveiligheid in het ruim van het schip. Geen bijzondere procedure, maar wel opmerkelijk dat men reeds een vulling met stikstof toepaste, 0,2 atm. overdruk bij het begin van de reis, waarvan op de plaats van bestemming nog een geringe overdruk gemeten werd. Dus bijzonder goed afgesloten. Het transportgewicht (dus zonder olie) bedroeg 16 ton, het oliegewicht was 3,6 ton.

In 1923 was een vermogen van 4000 kV fors en een spanning van 25 kV hoog, althans naar Smit maatstaven. In 1933 was een vermogen van 8000 kVA middelmatig en een spanning van 25 kV laag. Verder verwijzen wij naar de beschrijving in " De Ingenieur van Nederlands Indië " en het bijbehorende schema.

Erik de Vries

LAMADJAN- BZKIT01 AF 267121 00119340002-3 Pagina 08

LAMADJAN- BZKIT01 AF 267121 00119340002-3 Pagina 09

Overzicht van de waterkrachtwerken te Lamadjan in 1934 (dus met de derde generator).Bron: De Ingenieur van Nederlands Indië.

Lamadjan1924-a

Dit is één van de twee generatoren geleverd door Smit Slikkerveer in 1924. Bron: Brush HMA Ridderkerk

LAMADJAN- BZKIT01 AF 267121 00119340002-3 Pagina 11

LAMADJAN- BZKIT01 AF 267121 00119340002-3 Pagina 12

Bron: De Ingenieur voor Nederlands Indië (1934)

Meer volgt....

Zover ik heb kunnen nagaan zijn de meeste Waterkrachtcentrales nog steeds in gebruik en worden beheerd door PT Indonesia Power Plant. Wie heeft meer informatie? Ook fotomateriaal is welkom. Graag sturen naar: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.

{jcomments off}

Reacties mogelijk gemaakt door CComment

Contact gegevens:

Stichting Willem Smit Historie Nijmegen
Binnenvaart 15
6642 CT Beuningen (Gelderland)
E-mail: info@willemsmithistorie.nl
Mobiel: 06 19009274

KvK nummer: 58361855
ANBI erkend.

 

Adverteren

DMC Firewall is developed by Dean Marshall Consultancy Ltd