Professor Nolen (1938)
Beproeving oude gramme dynamo bij TU Delft
Smit Gas Generatoren
1965-1969
Smit Slikkerveer
Wereldtentoonstelling Brussel 1910
Smit Draad (1921-1927)
Kijkje in de Draadfabriek
Smit Slikkerveer
Elektrische centrale Tandjong Priok (1895)
Smit Slikkerveer
Generator 1500 kW (1913)
Smit Draad
Draadwals (1926)
Thomas Rosskopf (1880-1953)
De oprichter van Smit Transformatoren, Draad, Weld en Ovens
Smit Draad
Vrouw aan de omspinmachine (1926)
Willem Benjamin Smit (1860-1950)
Elektriciteitspionier en grondlegger van de Smit bedrijven in Nederland
Hoogte Kadijk
Transformatoren (1936)
Het vervoer van transformatoren d.m.v. paardentractie (Smit Transformatoren 1913-1915)
Dit duurde weken...
Smit Transformatoren (1916)
4000 kVA transformator
Smit Transformatoren
Montage in de bak van een 4000 kVA transformator (Amsterdam 1916)
Smit Transformatoren
Spoelenmontage 1921
Thomas Rosskopf
Excursieleider KIVI bij Smit Slikkerveer (1911)
Smit Ovens
Vervoer van een grote oven per slede (Groenestraat Nijmegen 1936)
Smit Elektroden
Laselektroden afdeling 1935
Transformatoren
Smit Slikkerveer 1912

Laatst bijgewerkt

Het oudste ex HOLEC bedrijf, Smit Slikkerveer werd opgericht in 1882 door elektriciteitspionier Willem Benjamin Smit. Op 18 jarige leeftijd experimenteerde Willem Smit al met elektrische booglamp verlichting. Met een zelf gemaakte dynamo (generator) en een Swan booglamp verlichtte hij in 1878 de klinknagel fabriek van zijn vader. Hiermee was hij de eerste in Nederland die elektrische verlichting in een fabriek toepaste. Op 1 november 1882 richtte hij samen met zijn vriend/zwager Adriaan Pot de “Electrisch-Licht-Machinen Fabriek Willem Smit & Co” op.

Willem Benjamin Smit en Adriaan Pot   
De allereerste advertentie van Smit Slikkerveer die ik kon vinden. 24-01-1881, bron: Vaderland
 
Een van de eerste advertenties van Smit Slikkerveer (1883). Bron: Nieuws van den dag
Op 10-12-1884 en 3-1-1885 stond er een grote advertentie in de Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant.
 
 

In 1896 werd er een naamswijziging doorgevoerd naar "N.V. Electrotechnische Industrie Slikkerveer, voorheen Willem Smit & Co" (De reclameposter is uit het jaar 1898). Bron: Archief Brush HMA Ridderkerk.  


13-04-1884, bron: Algemeen Handelsblad

 


1897, bron: Nieuws van den Dag

2 pentekeningen van de eerste fabriek van Willem Smit rond 1900. Bron: Archief Brush HMA Ridderkerk

 
1896, bron: Nieuws van den dag. Links een stoomdynamo en rechts een schakelbord.

Kijkje in de fabriek 1912

Adriaan PotWillem Benjamin SmitHET PRILLE BEGIN.
Willem Benjamin Smit werd in 1860 in Slikkerveer geboren. Hij bezocht de openbare school in Bolnes en ging op dertien jarige leeftijd naar de vervolgschool in Rotterdam. Toen het hoofd van de school in Rotterdam overleed bleef hij thuis en heeft de school verder maar vergeten.

Na een korte werkperiode bij een sloepenbouwer gaat hij bij zijn vader in diens klinknagelfabriek werken. Hij was toen 18 jaar. De machinist van de stoommachine in de klinknagelfabriek P. Kooiman had een grote belangstelling op het gebied van de elektriciteit en deed vaak proeven. En daar had Willem meer belangstelling voor dan voor de klinknagels. Willem's beste vriend was Adriaan Pot (geboren in 1857 in Elshout) en al gauw werden er plannen gemaakt om samen een fabriekje voor elektrische verlichting op te richten. Adriaan Pot ging echter eerst naar Engeland om daar verder te studeren.

Nederland was in deze periode ver achter bij andere landen en het ontbrak overal aan kennis en goede opleidingen. In de landen om ons heen ontwikkelden zich de eerste industrieën die goederen in massa konden produceren. Bij gebrek aan een octrooiwet werden buitenlandse uitvindingen domweg misbruikt.  

Reclame Smit Slikkerveer 07-01-1885

Bron: Nieuws van den Dag 7-1-1885.

AUTODIDACT.
Willem Smit haalde zijn gegevens uit Nederlandse week- en maandbladen-voor-het-huisgezin aangevuld met een abonnement op een Engels tijdschrift. Door een tekort aan theoretische kennis ging zijn eerste constructie in vlammen op. In het voorjaar van 1878 raadpleegde hij het pas verschenen Duitse handboek ‘Die Magnet-und Dynamo-Elektrischen Maschinen’,waarna het hem lukte een bruikbare dynamo te construeren.Hij was toen 18 jaar. Bij gebrek aan talenkennis moest hij met buitenlandse tijdschriften een woordenboek gebruiken. Het heeft hem heel veel avonden gekost om techniek en talen te bestuderen.


Eerste dynamo gemaakt door Willem Smit , de Gramme-dynamo (1878)
Eerste dynamo gemaakt door Willem Smit in 1878, de gramme-dynamo. In 1881/1882 zijn twee van deze generatoren, elk met een booglamp , geleverd aan Diepeveen, Lels & Smit te Kinderdijk. Bron: De Ingenieur 1911.

Eerste werkplaats Willem Smit 1878
De eerste eigen werkplaats van Willem Smit.

Dhr. Kooiman

EEN EIGEN WERKPLAATS
In 1880 kreeg hij binnen de fabriek van zijn vader een eigen werkplaats waar hij samen met P. Kooiman (de machinist van de stoommachine), sleutelde hij aan een eigen dynamo en met belangstelling werden zijn experimenten met elektrische machines en verlichting gevolgd. Het lukte hem uiteindelijk om het elektrisch licht regelmatig en betrouwbaar te laten branden. 

ELEKTRISCH LICHT IN RIDDERKERK (1882)
Op 12 april 1882 word in het dorp Ridderkerk het elektrisch licht geïntroduceerd door Willem Smit. In de Sociëteit van St. Joris te Ridderkerk brandt een enkele booglamp van 2000 kaarsen. De stroom, die hiervoor nodig is, wordt opgewekt door een Smit dynamo die in 1881 aan de fabriek van de firma Bakker & Co wordt geleverd. 

 

Op12 april 1882 nam Willem Smit een proef met booglamp verlichting in Ridderkerk. Kort daarna deed de gloeilamp zijn intrede. 

DE OPRICHTING VAN DE FABRIEK
De eerste opdracht voor de levering van een dynamo met booglampen kreeg hij van zijn oom. Daarna verzorgde hij dit ook in Rotterdam, Veendam en Bergen op Zoom. Op 12 april 1882 werd in het dorp Ridderkerk het elektrisch licht geïntroduceerd. In datzelfde jaar kwam Adriaan Pot afgestudeerd scheepsbouwkundig ingenieur terug uit Engeland, waar hij had gestudeerd aan de Royal Naval College te Greenwich. Het bedrijfskapitaal voor zijn bedrijf werd door de familie ingebracht. Inmiddels was door de uitvinding van Edison, de gloeilamp de vele problemen met booglampen opgelost. Maar ook verdere toepassingen van de elektromotoren in vele vormen zorgen voor veel opdrachten.

Op 1 november 1882 werd de fabriek opgericht en dhr. P. Kooiman werd de eerste werknemer.(zie foto). In hetzelfde jaar werd begonnen met de bouw van de fabriek en in 1883 kwam gebouw A gereed. Dit was een fabrieksgebouw die tevens dienst deed als kantoorruimte. 

Electrisch Licht Fabriek van Smit Slikkerveer 1883



Oprichtingsakte Smit Slikkerveer 1882

Oprichtingsakte Smit Slikkerveer 01-11-1882. Bron: NRC.


De eerste fabriek (1883), bron: gedenkboek Adriaan Pot (1920).

Oprichting Smit Slikkerveer, 3-11-1882 , bron: Beurs en Nijverheid Amsterdam.

Vaderland 5-1-1885


Smit Slikkerveer, gebouw A en B (1900).

Bouw van een nieuw deel van de fabriek (1900), bron: Wim van het Zelfde.

 Smit Slikkerveer : gebouw A, B en C (1895)

Fabriek Smit Slikkerveer: gebouw A, B, en C in 1895

Fabriek Smit Slikkerveer 1905

Fabriek Smit Slikkerveer in 1905

Willem Smit trekt met een transportabele elektrische installatie (de locomobiel) door het hele land.
De locomobiel moet er ongeveer zo uitgezien hebbenielDe fabriek was dus zojuist opgericht, maar om de machines aan de man te brengen moest er reclame worden gemaakt. Hij had een geweldig idee en ontwierp een transportabele elektrische installatie met als doel reclame voor de eigen producten te maken.Willem doopte het voertuig "de Locomobiel". Het gevaarte bestond uit een stoommachine met 2 vliegwielen, die via riemen 2 dynamo's aandreven.

Zo kon hij op elke plek waar hij maar wilde stroom opwekken.Willem trok ermee door het hele land en bezocht o.a. de landbouwtentoonstelling van Wageningen in 1883 en in juli van hetzelfde jaar de Internationale Koloniale en Algemeene Uitvoerhandel-tentoonstelling, waar verschillende machines en andere uitvindingen tentoongesteld stonden.

Eenalt locomobiel was een verplaatsbare installatie waar stoom mee gegenereerd kon worden. Hij bestond uit een ketel met stoommachine en een dynamo en werd bijvoorbeeld ook gebruikt om landbouwmachines mee aan te drijven. In combinatie met een booglamp op een inklapbare mast kon de locomobiel gebruikt worden om festival- en feestterreinen mee te verlichten. Omdat de booglamp vaak diende om grote terreinen te verlichten, stond hij vaak op een hoge mast. Om toch de koolstaven regelmatig te kunnen verwisselen had men kantelbare masten ontwikkeld, waarbij via een katrol constructie de lamp naar beneden kon worden gehaald.

 Het eerste in Nederland verlichtte bedrijf met gloeilampen (Grand Hotel Coomans 1883)
Eind 1883 verkoopt Willem Smit een transportabele installatie aan het Grand Hotel Coomans in Rotterdam en daarmee worden 130 gloeilampen gevoed die hangen in de chique café en biljartzalen. Ook de buitenverlichting word door deze installatie prachtig verlicht. De gehele installatie was van Willem Smit en daarmee werd grand Hotel Coomans het eerste bedrijf in Nederland die door gloeilampen verlicht werd. Later ging hotel Coomans zelf ook naburige gebouwen voorzien van elektriciteit. Hotel Krasnapolsky in Amsterdam was overigens het eerste elektrisch verlichte bedrijf van Nederland (1881) maar dit werd gedaan met booglampen geleverd door de "Nederlandsche Electriciteits Maatschappij" ( de N.E.M., was de Nederlandse vertegenwoordiger van Siemens Schuckert). (zie ook de biografie van Willem Benjamin Smit).

Hotel Coomans

WERELDTENTOONSTELLING AMSTERDAM 1883 en 1895
De "Internationale Koloniale en Algemeene Uitvoerhandel-tentoonstelling" was feitelijk de Wereldtentoonstelling in Amsterdam. Smit Slikkerveer stond daar met een zelfgemaakte "Electriciteitsmachine". (zie artikel uit de Leeuwarder Courant uit 30-07-1883 onder de foto).

Internationale Koloniale en Uitvoerhandel Tentoonstelling 1883
Internationale Koloniale en Uitvoerhandel Tentoonstelling 1883
 

Smit Slikkerveer was deelnemer aan de Wereldtentoonstelling in Amsterdam in 1883 en 1895, getuige deze 2 medailles. Bron: Gedenkboek Adriaan Pot (Archief Brush HMA Ridderkerk). 

Oudste artikel Smit Slikkerveer 1883

30-07-1883 NRC

13-04-1884, bron: Algemeen Handelsblad

Gedeelte personeel Smit (1885)
Gedeelte Smit personeel in 1885. 

EERSTE KERK EN HOTEL IN NEDERLAND ELEKTRISCH VERLICHT
In hetzelfde jaar kreeg Smit & Co. de opdracht de R.K.-kerk Boschjes in Rotterdam elektrisch te verlichten.

De R.K. Kerk Boschjes te Rotterdam (1900)
De R.K. Kerk Boschjes te Rotterdam die ook in 1883 door Willem Smit van elektrisch licht werd voorzien. De eerste kerk in Nederland met elektrisch licht.

In 1887 werd ook de Antoniuskerk en de Laurentiuskerk in Rotterdam van verlichting voorzien door Willem Smit getuige onderstaand krantenartikel uit de Leidsche Courant (06-04-1887).

De Anhoniuskerk in Rotterdam werd op 06-04-1887 door Willem Smit verlicht.

 

6-4-1887 Bron: Leidsche Courant.
 

ELEKTRISCHE VERLICHTING OP STOOMBOTEN
In 1883 koos ook de Stoombootrederij Fop Smit voor haar salonrader-stoomboot Merwede I, die de verbinding tussen Rotterdam en Dordrecht onderhield, voor gloeilampen. Elektriciteit lag vanwege de stoommachines min of meer voor de hand, terwijl de mogelijkheid van booglampen in verband met de kleine ruimten aan boord afviel. De familieband met de al genoemde Willem Smit, die de installatie leverde, zal doorslaggevend zijn geweest bij de uiteindelijke keuze. Opmerkelijk was dat Smit, in tegenstelling tot bijvoorbeeld Edison, steeds twee lampen in serie schakelde. Hij was daartoe verplicht omdat zijn dynamo een klemspanning van 100 volt had, terwijl de 50 geïmporteerde lampen een aansluitspanning hadden van 50 volt.

Merwede I verlicht door Willem Smit (17-02-1883)
Bron: Nieuws van den dag : 17-02-1883

Stoomboot rederij Fop Smit met salonradarboot
Reclame van Fop Smit m.b.t. de salonradarboot "de Merwede 1", die in 1883 door Willem Smit van elektrisch licht voorzien werd.

GRAMME DYNAMO
In 1883 werd een gramme-dynamo met shunt bekrachtiging geplaatst in het stoomschip "de Merwede I" van Fop Smit . Deze zorgde voor de verlichting van de swann-gloeilampen en "de Merwede I" was daarmee de eerste boot in Nederland met een lichtinstallatie.



Gramme dynamo met shunt bekrachtiging t.b.v. stoomschip de Merwede 1 van Fop Smit (1882)

Gramme-dynamo met shunt bekrachtiging t.b.v. stoomboot "de Merwede 1" van Fop Smit (1883). Bron: De ingenieur 1911

Tussen 1883 en 1884 kreeg Smit Slikkerveer opdrachten van van maatschappij Zeeland om drie stoomschepen van machines en verlichting te voorzien. Zie artikel uit de Zierikzeesche courant uit 07-02-1883 (artikel links) en 05-01-1884 (artikel rechts). Klik op de krantenknipsels om in te zoomen.

Stoombootmaatschappij Zeeland , boot Prinses Marie
Stoombootmaatschappij Zeeland, "de Prinses Marie ".

Order machines en verlichting stoomboten Zeeland 07-02-1883
Opdracht Smit Slikkerveer 05-01-1884 


Bron: Vaderland, 25-12-1884

Proefopstelling elektrische verlichting aan de los kade in Amsterdam (1884)
Op 19-07-1884 werd er een proef genomen met elektrische verlichting op de terreinen van NV Handelskade te Amsterdam. Deze was bedoeld voor het laden en lossen van de schepen aan de kade. De verlichting werd gekoppeld aan de machine van Stoommaatschappij Nederland.  De inrichting werd weer gemaakt door Smit Slikkerveer en werkte prima.

Bron: Haarlemsche Courant 19-7-1884 

 

DE STOOMDYNAMO
In 1884 krijgt Willem Smit het voor elkaar om een stoomdynamo zo aan te passen dat de dynamo rechtstreeks op de stoommachine aangesloten kon worden. Het anker van de dynamo was zo groot gekozen dat het tevens kon dienen als vliegwiel. Deze ontwikkeling was in die tijd uniek en zelfs in het buitenland nauwelijks bekend. Willem Smit krijgt veel bekendheid door de vele publicaties in het blad "the Engineer" uit Londen.

Stoomdynamo van Smit uit 1885, bron the Engineer.

Willem Smit verkrijgt een zeer belangrijk patent voor zijn "Dynamo Electric Machine".
Op 22-09-1885 werd een patent toegekend aan Willem Benjamin Smit en Adriaan Pot voor een "Dynamo Electric Machine". Dit patent zorgde ervoor dat hij wereldwijd dynamo's kon gaan verkopen. Het stond in alle belangrijke bladen van die tijd. 

Patent voor een Dynamo machine uit 1885 Patent  voor een Dynamo machine uit 1885

Dynamo van 1884 waarop het patent rust

De bewuste dynamo uit 1884 waarop het patent werd toegekend.

 

ELEKTRISCHE VERLICHTING IN FABRIEKEN
7-5-1886 werd een van de eerste fabrieken in Nederland door Willem Smit voorzien van elektrisch licht d.m.v. 80 Edison-gloeilampen. In die tijd noemde men deze gloeilampen een modernisme. Het bedrijf was de firma T.C. Melchers, een distilleerderij/brouwerij in Schiedam.  Meer informatie is te vinden op de website van het jenevermuseum: https://www.jenevermuseum.nl/ 

 

7-5-1886, bron: de Tijd / Schiedamsche Courant.

ELEKTRISCHE VERLICHTING OP OORLOGSSCHEPEN VAN DE NEDERLANDSE MARINE
Smit Slikkerveer is vanaf 1886 steeds betrokken geweest bij de bouw van oorlogs- en hulpschepen voor de Marine van diverse landen. In 1886 begon het met verlichtingsinstallaties aan boord van de Nederlandse Marine. Rammonitor "Luipaard", een oorlogsschip van de Koninklijke Marine werd als eerste van een lichtmachine voorzien.

Rammotorenschip Luipaard (1886)
Rammonitorschip "Luipaard" werd in 1886 van elektrische verlichting voorzien.

Na goede gevolg ontving men nog een order van Koninklijke Marine voor het plaatsen van een lichtmachine voor rammonitorenschip Hr. Ms. "Buffel". Dit schip is in 1972 omgebouwd tot plezierjacht en is nu een museumboot en te bewonderen bij Maritiem Museum Rotterdam.

Elk schip van onze Marine van voor en na WO II had wel machines en/of apparaten van Smit Slikkerveer aan boord.

Rammotorenschip Hr. Ms. Buffel (1888)

H.S. Ms Buffel werd in 1888 van elektrische verlichting voorzien.

Cellulaire gevangenis Arnhem 1886

ELEKTRISCHE VERLICHTING IN STRAFGEVANGENISSEN (KOEPELGEVANGENIS)
Tussen 1884 - 1886 leverde Willem Smit generatoren t.b.v. verlichting van de nieuwe strafgevangenissen in Den Haag , Arnhem, Breda en Scheveningen. (Zie onderstaande foto met handgeschreven tekst van Willem Smit). Dit betekende meteen ook de doorbraak van Smit Slikkerveer. Een interessante film die ik op internet tegen kwam laat mooi zien hoe een van de door Willem Smit verlichtte gevangenissen (Breda) er nu uit ziet. Het gebouw stamt uit 1886 en de tijd lijkt er stil gestaan te hebben. Klik hier voor de film van Omroep Brabant.

In Arnhem stonden twee stoomketels, een stoommachine van 35 pk, een direct gekoppelde Smit-dynamo en er hingen zo'n 260 Swan gloeilampen van 12 NK. Bovendien werden door Smit de houders, schakelaars en 4000 meter draad geleverd. Een ‘werkman’ van Smit zou, tegen betaling van ƒ 70 per maand, de installatie gedurende drie jaar beheren.

Smit leverde een dynamo met een vermogen van 6,5 kW en een klemspanning van 600 volt. De dynamo maakte 800 omwentelingen per minuut en was via riemen aangesloten op een stoommachine van 295 omwentelingen per minuut. 

De stoommachine werd ook gebruikt in de stoom kokerij en de drogerij van de gevangenis. De kostprijs bedroeg ƒ 16.000. Het is opvallend dat zowel in Arnhem als Den Haag ook gasverlichting werd aangelegd. In Arnhem was dat beperkt tot twee buitenlantaarns, die onder de verantwoording van de gemeente vielen.


Gevangenisgenerator Smit Slikkerveer 25-11-1884
Gevangenisgenerator Smit Slikkerveer 25-11-1884
25-11-1884 Zierikzeese Nieuwsbode.

 

DE EERSTE PARTICULIERE ELEKTRICITEITSCENTRALE VAN NEDERLAND (1886)
Na 1880 nam de elektrische verlichting in Nederland en in het buitenland, drie vormen aan:

  • De op zichzelf staande installatie. Deze werd gebruikt om winkels, hotels, werkplaatsen of soms huizen elektrisch apart te verlichten. Aan de klant werd dan een complete verlichtingsinstallatie, van de dynamo tot en met de lampen, geleverd, zoals Smit deed bij b.v. Hotel Coomans 1884).
  • Blokstations: meerdere aan elkaar grenzende panden werden vanuit één dynamo van stroom voorzien. (b.v. ook Hotel Coomans die nadat Willem Smit de verlichting had geleverd, vanaf 1885 zelf ook aangrenzende hotels en winkels ging verlichten).
  • EleKtriciteitscentrale: indien het afzetgebied werd uitgebreid tot een aantal straten, een wijk of een stad. (b.v. Centrale Kinderdijk 1886).

Tussen 1883 en 1885 waren er in Rotterdam proeven met een elektriciteitscentrale geleverd door de Nederlandsche Electriciteitsmaatschappij,(NEM) (1883-1884) en NV Electriciteitsmaatschappij (Systeem de Kothinsky),(1884-1895). Deze waren niet erg succesvol, zeer klein en de techniek kwam uit het buitenland.

In 1886 wordt een begin gemaakt met de bouw van de eerste echte elektrische centrale van Nederlands fabricaat (een loods met een golfplaten dak) met als doel het leveren van elektriciteit aan particulieren. De centrale in Kinderdijk werd op 19 april 1886 geopend. Het was een initiatief van plaatselijke fabrikanten, waarbij Willem Smit waarschijnlijk een stuwende rol speelde.

Willem Smit, aandeelhouder van de N.V. Elektrische Verlichting Kinderdijk was leverancier van o.a. 2 dynamo's elk met een capaciteit van 200 lampen x 16 kaarsen bij een spanning van 104 V.

Diens pied-á-terre in Kinderdijk stamde uit 1884, toen hij de elektrische verlichting van een scheepswerf en een woonhuis verzorgde. De verlichting maakte indruk en was aanleiding tot een onderzoek naar de mogelijkheden van een centrale voor het gehele buurtschap. Daaruit bleek dat er minimaal 300 lichtpuntaansluitingen nodig waren. In dit opzicht was het een voordeel dat het grootste deel van de woningen in Kinderdijk eigendom was van de scheepsbouwers familie Smit, een van de deelnemende partijen. Aansluiting op de centrale kon zo min of meer worden verplicht. De benodigde ƒ 26.000 werd bijeengebracht door toekomstige klanten en door relaties van Willem Smit. Het merendeel van de 180 aandelen die tussen 1886 en 1905 door de N.V. Electrische Verlichting Kinderdijk werden uitgegeven, was in het bezit van de scheepsbouwers familie Smit.

Aanvankelijk bestond het debiet uit 11 straatlantaarns en 130 particuliere aansluitingen met in totaal 300 gloeilampen. In de huizen werden de lampen gratis aangelegd en vervangen. De prijs per lamp was afhankelijk van het totale aantal en schommelde tussen de ƒ 11 en ƒ 15 per jaar. Volgens ‘The Electrician’ van 26 november 1886 was dat relatief.

Eerste Nederlandse wisselcentrale Kinderdijk 1886
De eerste wisselstroomcentrale van Nederland stond in Kinderdijk en werd opgericht in 1886. Men leverde stroom aan bedrijven en particulieren. Jammer genoeg is het gebouw gesloopt in 1964. Men had ook in die tijd weinig besef van historie. Het had vandaag de dag een toeristische attractie kunnen zijn.

De centrale van Kinderdijk. De centrale werd ondergebracht in een plaatijzeren gebouwtje aan de Noord. Het benodigde ketel- en koelwater kwam via een gegraven put met een dam van takkenbossen voor filtering uit de boezem. De installatie bestond uit een ingemetselde ketel, een liggende stoommachine van 80 pk en twee Smit-dynamo's van elk 7,5 kW. elektro-mechanische vermogen werd aangevuld met het vermogen uit een aantal accu's. De dynamo's leverden stroom tot 22.00 u., daarna namen de accu's het debiet tot middernacht over.

Ontwerp elektrische inrichting voor 350 gloeilampen voor de centrale Kinderdijk.

Schema van de elektriciteitscentrale Kinderdijk uit 1886, bron: Archief Brush HMA Ridderkerk


Prachtige foto met daarop een aantal belangrijke mannen. Dit zijn volgens mij de mannen die de eerste elektrische centrale van Nederland (Kinderdijk) mogelijk hebben gemaakt (bestuurders en geldschieters). Vijfde van links volgens mij Willem Smit (met baardje) en de toren op de achtergrond zou van de elektriciteitscentrale kunnen zijn. (1886 - 1915 ) Bron: Stichting Oud Ridderkerk.


Een unieke luchtfoto waarop de elektriciteitscentrale van Kinderdijk te zien is achter de smederij van L. Smit & Zoon. Bron: Historische Vereniging West-Alblasserwaard, met dank aan dhr. Jansen, secretaris H.V.W.A.

Generator t.b.v. elektrische verlichting Nijmegen 1886

Gelijkstroom generator Kinderdijk 1886

Batterij met accu's

Een batterij accu's die de stroomproductie van 22:00 tot 00:00 regelden in Kinderdijk. Of dit de foto is die hoort bij het verhaal van Kinderdijk weten we niet zeker, maar de foto is gemaakt rond tussen 1886 en 1894 en een soortgelijke opstelling zal in Kinderdijk (1886) gebruikt zijn.

Bron: Archief Brush Ridderkerk.

Vanwege de voordelige prijs namen zelfs dorpsbewoners die minder dan vier schilling per dag verdienden een aansluiting. De straatlantaarns kwamen in het begin voor rekening van de onderneming. In 1887 verzocht men de gemeente Nieuw Lekkerland mee te betalen aan de uitbreiding van het aantal lantaarns. De technische uitvoering liet in het begin te wensen over. Het spanningsverval was zodanig dat aan het begin van het net- overeenkomend met de klemspanning- lampen van 110 volt werden gebruikt en aan het eind lampen van 100 volt. De straatlantaarns werden in de volksmond ‘gloeiende spijkers’ genoemd omdat de lampen weinig licht gaven. Dat het net zwak was, bleek ook bij het inschakelen van een elektrische lift van een van de klanten. Het gevolg was dat in de rest van het dorp de lampen half doofden.

Ondanks deze en andere kleine ongemakken draaide de centrale tot ieders tevredenheid. In 1890 werd ten behoeve van de stroomvoorziening van Krimpen aan de Lek een wisselstroommachine van 6 kW met een klemspanning van 650 volt aangeschaft. Een bovengrondse leiding van 1,5 km en een concentrische kabel van 300 meter door de rivier de Lek zorgden voor het transport. In Krimpen reduceerden vier luchtgekoelde transformatoren de transportspanning tot de gebruikersspanning van 65 volt. Via een 2,5 km lange leiding werden aanvankelijk 15 lantaarns en 25 percelen van elektriciteit voorzien. Het was de eerste interlokale elektrische verbinding van Nederland en het was de eerste keer dat er wisselstroom werd toegepast.

Het voortbestaan van de centrale was vanaf het begin twijfelachtig. De statuten bepaalden dan ook dat er aan het begin van elk boekjaar een algemene vergadering moest worden gehouden, waarin de tarieven aangepast konden worden aan de kosten. De directeur spoorde voortdurend aan tot zuinigheid in de bedrijfsvoering. Zelf beheerde hij belangeloos de administratie. De centrale en het leidingnet werden verzorgd door een machinist-elektricien en een stoker. Tussen 1886 en 1895 werd een totale winst geboekt van zo'n ƒ 5000. De centrale draaide tot 1915. In dat jaar nam het GEB Dordrecht de stroomlevering over.


Start bouw fabriek Kinderdijk 18-02-1886
Bron: Gorinchems dagblad uit 18-02-1886

Bron: 22-8-1886, Algemeen Handelsblad.

NIJMEGEN IS DE EERSTE GEMEENTE IN NEDERLAND MET ELEKTRISCHE STRAATVERLICHTING

tuimellantaarn6

De Waalkade in Nijmegen met tuimellantaarn rond 1900.

Nijmegen was de eerste Nederlandse gemeente waar de elektrische straatverlichting zijn intrede deed (in 1886). Het drukke verkeer op de Waal en de onmogelijkheid gasbuizen te leggen in de kade noopten tot de installatie van elektrisch licht aldaar. In 1886 werden er 10 booglampen op de Waalkade en enkele pleinen geplaatst door de firma Willem Smit en Co. uit Slikkerveer. Het bleef echter bij een gering aantal lampen. De rest van de Waalstad bleef door gaslampen verlicht. Tussen 1886 en 1894 zou daar het aantal (gas)straatlantaarns nog met 150 toenemen van 694 naar 844.

Straatverlichting Nijmegen 12-05-1886
De Gelderlander 12-05-1886

Waterleidingsgebouw/Gasfabriek Nijmegen 1888
Waterleidingsbedrijf/Gasfabriek aan de Nieuwe Marktstraat rond 1888.(Bron: Archief Nijmegen).

Payens, initiatiefnemer van de allereerste elektrische centrale in Nijmegen

J. Payens 1871 - 1888

Het initiatief tot de bouw van de centrale in Nijmegen kwam van Payens, directeur van de gemeentelijke gasfabriek.Zijn plan sloot aan bij de vrij algemene ontevredenheid over de petroleumverlichting van de Waalkade. Men vond deze onvoldoende voor het drukke personen- en vrachtverkeer. De voortdurende verzakkingen en overstromingen maakten de aanleg van gasbuizen onmogelijk, zodat elektrische verlichting als enige optie overbleef. Aanvankelijk zouden er alleen booglampen aan de Waalkade geïnstalleerd worden, maar al snel betrok men ook enkele pleinen en parken in het plan. De commissie van bijstand van de gasfabriek ging op 7 juli 1885 akkoord met de plannen en verleende in december de opdracht.

Beide besluiten werden vermeld in de stukken van de gemeenteraad, maar gaven nauwelijks aanleiding tot opmerkingen. Voor de uitvoering schreven zich zo'n 6 ondernemingen in, waaronder de NMEM en De Khotinsky. De opdracht ging voor ruim ƒ 10.000 naar Willem Smit & Co. De centrale werd gevestigd in het gebouw van de Waterleiding aan de Nieuwe Marktstraat. In 1888 bedroegen de exploitatiekosten ƒ 1484. Het leeuwendeel daarvan ging op aan de steenkolen (36%) en aan het vervangen van de koolspitsen en het onderhoud van de booglampen (56%). Eén raadslid pleitte ervoor om de lantaarns in de buurt van de Waalkade iets te verplaatsen waardoor de bestaande verlichting kon worden behouden Het voordeel daarvan was dat men gebruik kon maken van de bestaande stoomketels en het aanwezige personeel. 


Het oorspronkelijke plan om 4 booglampen te plaatsen groeide uit tot de aanleg van een ondergrondse ringvormige leiding door de stad waarop 10 booglampen in serie werden aangesloten. In het ketelhuis van het waterleidingbedrijf werd een kleine centrale ingericht, wat tot voordeel had dat het reeds aanwezige personeel ook de bediening van deze apparatuur kon verzorgen. Vandaar uit werd een ondergrondse kabel gelegd die via het Valkhof en Kelfkensbosch liep naar het Keizer Karelplein, het Station, Kronenburgerpark en weer terug naar de Waalkade.

Bron: Vaderland, 30-11-1885

Ketelhuis van de oude centrale in Nijmegen 

De kabel bestond uit een bundel van 12 koperdraden van elk 3 mm. De isolatie was opgebouwd uit India rubber, lood en hennep. De 10 booglampen hadden elk een lichtsterkte van 2000 NK en werden bevestigd op zeven meter hoge tuimelpalen, waardoor de koolspitsen tamelijk eenvoudig vervangen konden worden. De lantaarns aan de Waalkade konden bij ijsgang weggehaald worden. De dynamo, de stoommachine, de booglampen en de lantaarns kwamen direct uit de fabriek in Slikkerveer. Door een constructiefout in de lampen brandde het licht in het begin onregelmatig, maar dat werd door Smit snel opgelost. 

Eerste electrisch licht in Nijmegen Nijmeegsche Courant 30-06-1886

Bron:Nijmeegsche Courant 30-06-1886


Tuimellantaarn Nijmegen 1890
Tuimellantaarn Nijmegen 1886.

Bron: Haarlemsch Dagblad, 31-8-1886  

 

Beschrijving machines t.b.v. elektrische verlichting Nijmegen 25-04-1888Tuimellantaarn Nijmegen 1890

De Gelderlander 25-04-1888

UITBREIDINGEN VAN DE OUDE CENTRALE (1893).
In 1891 krijgen de zakelijke relaties bericht dat er een volledig nieuwe fabriek gebouwd zal gaan worden. In 1892 wees de gemeente een verzoek van een groep burgers om ook aangesloten te worden, af. In 1893 werd de centrale uitgebreid met een stoomachine en een dynamo van 11 kW en werden nog eens 15 booglampen aangelegd.

Eerste Electrische centrale Nijmegen 1893
In 1893 vonden er uitbreidingen plaats in de eerste elektriciteitscentrale in Nijmegen uit 1886. Hier een van de weinige foto's die nog is overgebleven uit die tijd.  Bron: Archief Brush HMAS Ridderkerk

Het zou tot 1908 duren voordat in Nijmegen een centrale geopend werd, die ook aan particulieren zou gaan leveren. In dat jaar werd de centrale aan de Nieuwe Markstraat gesloten. In sommige boeken wordt gesproken van een elektrische centrale aan de Ceintuurbaan, maar volgens mij heeft deze straat in Nijmegen nooit bestaan. Wellicht dat iemand mij hier meer over kan vertellen.

In 1891 ontving Willem Benjamin Smit van burgemeester P.C. Bijleveld van Nijmegen een gunstig getuigschrift.

Wanneer in 1913 "de Staatscommisie voor de Elektriciteits Voorziening" haar rapport uitbrengt, refereert zij aan dit project en geeft Nijmegen alle eer, "alhoewel de installatie slechts stroom leverde voor publieke verlichting zij toch aangemerkt kan worden als de eerste gemeente centrale van Nederland."


Waterleidingsbedrijf aan de Nieuwe Marktstraat rond 1900.(geheel links).



Proefneming straatverlichting Nijmegen 01-07-1886
Gelderlander 01-07-1886

Eerste proefneming electrische verlichting Waalkade 1886
Eerste proefneming met elektrische verlichting bij de Waalkade/Kelfkensbos 29-06-1886.

 
Links een compressor gemaakt door Smit Slikkerveer in 1886, rechts een booglamp t.b.v. de elektrische verlichting in Nijmegen in 1886.  Zie ook het logo van Smit op de lamp. Bron: Regionaal Archief Nijmegen.

Gelijkstroomgenerator Nijmegen 1886 (originele foto)

Gelijkstroomgenerator Nijmegen 1886

Gelijkstroom generator 1886 voor Nijmegen. Bron: Archief Brush HMA Ridderkerk.

1886 Straatverlichting Nijmegen
Proef opstelling van de tuimellantaarn op het fabrieksterrein van Smit Slikkerveer (1886).

Ansichtkaart uit 1908 met geheel links de tuimellantaarn van Willem Smit. (Bron: collectie Rudo Hermsen). 

ELEKTRISCHE VERLICHTING CENTRAAL STATION AMSTERDAM (1886)
Begin 1886 krijgt Smit Slikkerveer de opdracht om 25 booglampen te plaatsen op centraal station Amsterdam. 


Booglampen voor station Amsterdam 09-01-1886

Bron: Zierikzeesche courant uit 09-01-1886.

Centraal station Amsterdam (1900) met booglampen Willem Smit.

Op deze ansichtkaart van Amsterdam uit 1890 zien we in het midden 2 hang-booglampen van eenzelfde type als geplaatst in Nijmegen, ook in 1886 en 1893.

Verlichting Willem Smit bij Centraal Station Amsterdam 21-01-1888
Verlichting Willem Smit bij Centraal Station Amsterdam 21-01-1888

Amersfoordsche Courant 21-01-1888.

DE GECOMBINEERDE STOOM-DYNAMOMACHINE (1888)
In 1888 ontwerpt Willem Smit samen met Adriaan Pot een gecombineerde stoom-dynamomachine. Deze wordt beschreven in het belangrijkste blad uit die tijd "Electro World". Dit model wordt de basis voor vele stoom-dynamo's die nog zullen volgen en vinden hun toepassing (hoofdzakelijk) in de scheepvaart.

De ingenieur 1888 

PUBLICATIES IN THE ENGINEER (1888-1902)
Hieronder een aantal tekeningen van stoomgeneratoren en elektromotoren/dynamo's gemaakt door Willem Smit en deze zijn indertijd gepubliceerd in "the Engineer", de tegenhanger van de Ingenieur in Nederland.

1891, Stoomdynamo Smit Slikkerveer.

 

1897, links 6 polige 7 kilowatt elektromotor / dynamo Smit Slikkerveer, rechts 20 kilowatt stoomdynamo.

1900, Stoomdynamo voor de verlichting van Schepen, Smit Slikkerveer

1900, compound dynamo voor scheepsverlichting, Smit Slikkerveer.

 

1900, Links shunt dynamo, rechts een 3 fasen elektromotor, Smit Slikkerveer

1900, gouden medaille Wereldtentoonstelling Parijs, Smit Slikkerveer.

a

1902, reclame Smit Slikkerveer in The Engineer.

Bron: The Engineer.

ELEKTRISCHE VERLICHTING CENTRAAL STATION VENLO (1889)
Na dit succesvolle project kwam er uit Venlo een soortgelijke aanvraag en ook daar werd het station elektrisch verlicht door een compound dynamo van Willem Smit.(zie artikel hieronder).

Elektrische verlichting station Venlo 1889

Elektrische verlichting station Venlo 1889

Dynamo station Venlo 1889

Elektrisch licht station Venlo 1889

Elektrische verlichting station Venlo 1889

Bron: De Ingenieur 1889.

ELEKTRISCHE INRICHTING VAN TORPEDOBOTEN VAN DE NEDERLANDSE MARINE
In oktober 1888 realiseerde Smit Slikkerveer de elektrische inrichting van een torpedoboot voor het Nederlandse leger. 

Torpedoboot  Cerberus
Torpedoboot " Cerberus" 1888.

Electrische inrichting Torpedoboot 1888

Bron: NRC 22-10-1888

 

Stoomdynamo tbv torpedoboot 1894 (Smit SLikkerveer)
Bron: De Ingenieur 1911 (fabrikaat Smit Slikkerveer)

In 1888 had de firma 135 dynamo's afgeleverd en in 1899 had men ruim 100 werknemers in dienst.

Uitbreiding van de fabriek (1891)

Bron: Haarlemsch Dagblad 10-04-1891

Internationale Elektrotechnische Tentoonstelling Frankfurt am Main (1891)
Van 07 tm 12 september 1891 was Willem Smit deelnemer aan de "Internationale Elektrotechnische Ausstellung" in Frankfurt. Dit was een groot succes voor de draaistroom techniek. Dit werd aan een groot publiek getoond en de bruikbaarheid hiervan werd hiermee de norm bij het opwekken van elektriciteit. Willem exposeerde hier met enkele dynamo's en generatoren, en zag hier nieuwe toepassingen en ontwikkelingen waarmee hij aan de slag ging. Na deze tentoonstelling kreeg de productie en ontwikkeling van generatoren een enorme stimulans.

Internationale Elektrotechnische Ausstellung Frankfurt am Main (11891)

Deelnemersbewijs Internationale Electrische Ausstellung Frankfurt am Main (1891)

Deelnemersbewijs van Willem Benjamin Smit op deze belangrijke tentoonstelling in 1891.

Statutenwijziging 1896
In 1896 bestond men 14 jaar en had men veel behoefte om uit te breiden, als eerste werd de naam Willem Smit & Co te Slikkerveer omgezet naar "N.V. Electrotechnische Industrie (voorheen Willem Smit & Co te Slikkerveer)". Dit werd gepubliceerd in de Staatscourant bij Koninklijk Besluit op 14 december 1896.

Bron: Gedenkboek Adriaan Pot

TURBO GENERATOREN
Een andere specialiteit van Smit Slikkerveer zijn (turbo) generatoren. Rond 1904 begon de ontwikkeling van de turbo-generatoren. Na wat pionieren ging ook Smit Slikkerveer deze grote machines bouwen. Vooral de wereldtentoonstelling in Brussel (1910) waar Smit Slikkerveer prominent aanwezig was met een aantal van deze generatoren gaf de verkoop een flinke stimulans. In 1932 had men al meer dan 130 turbo-generatoren afgeleverd (tot 37500 kVA). In 1933 bouwde Smit Slikkerveer de grootste turbogenerator ooit in Nederland gemaakt. Hieronder een aantal modellen uit productbladen van 1914.

Smit Slikkerveer maakt de grootste turbogenerator van Nederland (04-07-1933)


Draaistroom machines (1914)

Diverse gelijkstroomgeneratoren van Smit Slikkerveer (1914)

Turbo generatoren (1914)

Diverse turbogeneratoren van Smit Slikkerveer rond 1914

1910- Wereldtentoonstelling Brussel, bron: catalogus Wereldtentoonstelling Brussel.

1910- Wereldtentoonstelling Brussel, bron: catalogus Wereldtentoonstelling Brussel.

WERELDTENTOONSTELLING PARIJS (1900)
Het feit dat Smit & Co. het elektriciteitsgebouw op de wereldtentoonstelling van Parijs in 1900 mocht verlichten geeft aan dat de firma, hoe bescheiden dan ook, internationale aansluiting had verkregen.

Smit Slikkerveer op de Wereldtentoonstelling in Parijs 1900
Smit Slikkerveer op de Wereldtentoonstelling in Parijs 1900

 

 

The Engineer met een artikel over Smit Slikkerveer uit 1900. De resolutie is niet best. Mocht iemand een duidelijker exemplaar hebben dan hoor ik dat graag.

Wereldtentoonstelling Parijs 1900

Routekaart Wereldtentoonstelling Parijs 1900, bron: Wikepedia.
Klik hier voor een link naar de geschiedeniswebsite van de VPRO met filmmateriaal van deze wereldtentoonstelling in 1900.

Bron: De regering van Koningin Wilhelmina (1900)

Tussen 1882 en 1900 was Smit Slikkerveer dan ook het enige bedrijf in Nederland dat elektrische installaties fabriceerde, later ontstonden soortgelijke bedrijven zoals de Heemaf uit Hengelo van oprichter Rento Hofstede Crull.

Naast de vervaardiging van dynamo's en apparaten legde Willem Smit zich reeds vroeg toe op het bouwen van Stoomdynamo's en zij waren ook een van de eersten in Nederland die met stoommachines op de markt kwamen. (zie foto hieronder van een stoommachine uit 1894 (fabricaat Smit Slikkerveer).
Stoomdynamo Smit Slikkerveer 1896
Bron: De Ingenieur 1911

De eerste volledige installatie voor elektrische krachtoverbrenging werd in 1896 in Kinderdijk op de scheepswerven van bouwmeesters J & K Smit ingericht, waarbij 3 motoren, gevoed door een dynamo, verschillende werkplaatsen aandreven.

Elektrische installaties en machines voor de mijnen.
Vanaf het begin heeft Smit Slikkerveer elektrische installaties en machines gemaakt voor de mijnbouw. Ophaalmachines waren een specialiteit van Smit Slikkerveer. Al vanaf 1900 werden deze machines geleverd. Voor 1900 waren de machines meestal van buitenlandse makelij, maar beide oorlogen en de Nederlandse staat hebben ertoe bijgedragen dat Nederlandse bedrijven op den duur de voorrang kregen boven andere landen (zoals b.v. Duitsland).


Ophaalmachine Oranje Nassaumijn , fabricaat Smit Slikkerveer

Ophaalmachine t.b.v. de liften in de Oranje Nassau mijn (fabricaat Smit Slikkerveer).

Generatoren Oranje Nassaumijn , fabricaat Smit Slikkerveer
Generatoren Smit Slikkerveer in de machinekamer van de Oranje Nassau mijn.

ELEKTRISCHE SCHAKELBORDEN
Vanaf het prille begin had men zich toegelegd op elektrische installaties en dus werden er ook schakelborden gefabriceerd in de fabriek van Willem Smit. Hieronder 2 mooie voorbeelden van een schakelbord en eentje gecombineerd met een stoomdynamo.

Dynamo's en schakelbord bij Tandjong Priek (1894)

Dynamo's en schakelbord bij fabriek in Nederlands Indië ,Tandjong Priek (1894)

Schakelbord met stoommachine (1900)
Stoomdynamo en schakelbord (1910)

EERSTE DRIE FASEN VERMOGENSTRANSFORMATOR VAN NEDERLAND (1899/1900)
In 1900 bouwde Willem Smit zijn eerste drie-fasen vermogens transformator. Deze werd geleverd aan de Nederlandse Spoorwegen samen met een generator en was de eerste in zijn soort in Nederland.

40 kVA transformator gemaakt bij Smit Slikkerveer in 1900

Eerste drie-fasen vermogenstransformator in Nederland gemaakt.(1900)

60 KvA transformator

60 kVA transformator van Smit Slikkerveer uit februari 1912. Het is een speciale transformator voor een industrieel proces ( bijv. galvanisren of stuiklassen) die slechts kortstondig een vermogen van 60 kVA kan leveren. Info: Erik de Vries, Bron: Brush Ridderkerk. 

accumulatoren


Twee mooie advertenties uit "de Prins der Nederlanden" uit 1894. Bron: collectie Rudo Hermsen.

{besps}smitslikkerveerslideshow{/besps}

Fotoslideshow, bron: Kees Tym (Brush HMA)./ De Mijnen / De Ingenieur 

Advertentie 1898.

Gebouw E was in 1903 gereed 
Gebouw E kwam in 1903 gereed. Rechts: de fabriek Smit Slikkerveer met op voorgrond het personeel (1906). bron: Stichting Oud Ridderkerk.



De fabriek van Smit Slikkerveer met op voorgrond het personeel (1906), bron: Stichting Oud Ridderkerk.


Prachtige foto van de uitbreiding van de fabriek Smit Slikkerveer rond 1906. Gebouw D staat al op de foto.

BEDRIJFSWONINGEN
In 1911 zijn er 300 arbeiders werkzaam bij Smit en door de snelle groei van het bedrijf is er een groot gebrek aan voldoende woningen ontstaan in Slikkerveer en aangrenzende dorpen. Met financiele steun van Smit Slikkerveer gaat de Coöperatieve bouwvereniging aan de slag en bouwt huizenblokken zoals de foto hieronder toont.

Huizenblok der Cooperatieve bouwvereniging (1908-1910)
Bron: De Ingenieur 1911

Arbeiderswoningen 20-05-1910

Arbeiderswoningen 20-05-1910

Arbeiderswoningen, foto's van het archief van Brush Ridderkerk. (20-05-1910)

SMIT DORDT/EMF DORDT OPGERICHT (1911) 
Toen Willem Smit in 1900 de fabriek stap voor stap wilde uitbreiden om er seriematig motoren te gaan produceren, sprak hij daarover met een zekere Hofstede Crull, die in Borne een technisch bureau had. Hofstede Crull wilde wel maar zijn compagnon Willem Willink had geen belangstelling voor dit plan. Hofstede Crull en Willem Willink zijn wel de grondleggers van Heemaf in Hengelo geworden. In de periode 1893 tot 1902 is de orderontvangst groot en komt van allerlei kanten. Afnemers zijn de spoorwegen, scheepsbouwers, fabrieken en kleine particuliere centrales, waaronder die in Borne van Hofstede Crull en Willem Willink.

Het idee van het in serie maken van motoren bleef hem bezig houden en in 1911 werd de NV Willem Smit motorenfabriek, later Elektromotorenfabriek Dordt, opgericht.

Willem Smit & Co's Electromotorenfabriek
Fabriek Willem Smit te Dordrecht tussen 1910 - 1917)

Artikel uit de NRC 19-04-1911

Er werd een fabriek gebouwd van 3 en 4 verdiepingen. De productie zou niet groter gaan dan motoren van 15, later 18 en nog later 30 pk. De gebruikers van deze motoren wilden echter ook de grotere motoren er vandaan hebben. De fabriek werd dan ook in 1915 uitgebreid. Inmiddels had Willem Smit in 1913 zich uit de directie teruggetrokken en nam zijn neef Boogaert zijn taak over. Er ontstond een probleem tussen Dordt en Slikkerveer. Door de seriematige aanpak waren de motoren in Dordt goedkoper dan in Slikkerveer. Er ontstond concurrentie en dat leidde het einde van Smit in Dordt. En kwam er dus ook een nieuwe naam Elektromotorenfabriek Dordt afgekort met E.M.F. Dordt. Het bedrijf had geen financiële binding met Smit, alhoewel Willem er persoonlijk wel geld in had gestopt.

alt alt

Links een artikel uit de NRC van 21-10-1918, rechts een brocure van EMF Dordt uit 1927.

TRANSFORMATORENFABRICAGE NAAR NIJMEGEN
In Slikkerveer stond de transformatorenfabricage onder leiding van ingenieur Th. Rosskopf. De vraag naar transformatoren nam zo sterk toe dat er meer ruimte nodig was. Deze was er echter in Slikkerveer niet. Willem Smit kwam met een oplossing; hij bood Rosskopf aan elders in ons land een transformatorenfabriek op te zetten. Rosskopf kon gratis de volledige transformatorenfabricage overnemen en Smit zou er ook financieel in deelnemen. In verband met de gunstige ligging werd gekozen voor Nijmegen. Deze lag gunstig aan spoor- en waterwegen. De fabriek werd daar gebouwd en in 1913 in gebruik genomen.

alt alt

Ir. Thomas Rosskopf, rechts de eerste luchtfoto van Smit Transformatoren uit de twintiger jaren van de vorige eeuw.. Er ging ook een gedeelte van het personeel uit Slikkerveer mee naar Nijmegen. Dat gaf een probleem. Verhuizen van een protestants dorp naar een katholieke stad! De oplossing werd gevonden door het beschikbaar stellen van een gebouwtje voor bijeenkomsten. 

WILLEM SMIT TREKT ZICH TERUG
In 1913 had Willem Smit dus heel wat bereikt, een fabriek voor speciale machines in Slikkerveer, een motorenfabriek in Dordrecht en een transformatorenfabriek in Nijmegen. Zijn tomeloze werklust had echter zijn gezondheid aangetast en in 1914 trok hij zich terug uit de directie. Hij ging zich toeleggen op zijn hobby’s schilderen en muziek. 

DE EERSTE WERELDOORLOG
Adriaan PotDe eerste Wereldoorlog brak aan en het werd voor Smit een zeer moeilijke tijd. Nederland was weliswaar neutraal in de oorlog, maar het bracht economische rampspoed. Tot 1920 voerde Adriaan Pot de directie, hij leidde het bedrijf alleen door deze moeilijke tijd heen. Het bedrijf werd in deze periode met verschillende gebouwen uitgebreid.

Meer over WO I volgt.......

Belgisch geinterneerden (tewerkgestelden) in het schaftlokaal bij Smit Slikkerveer 1914-1918
Belgische tewerkgestelden in het schaftlokaal bij Smit Slikkerveer (1914-1918).


Belgische geïnterneerden (tewerkgestelden) poseren voor de ingang van de fabriek (1914-1918). Bron: Stichting Oud Ridderkerk/ Archief Smit Slikkerveer.



1917 Groepsfoto hoofdpersoneel . Staand van links naar rechts: Adriaan Pot , Onbekend, Ir.van Wijk, Cor Pot, Krijn van Beek, Ing.van Gent, Sijmen Bakker,Jan van Beek. Zittend van links naar rechts: Klinkhamer, Ir.Boer, Onbekend, Onbekend. Discussie Cees Brouwer of Ir.Kleyburg ,Piet van der Sijde

1916, het is schaftuur bij Smit Slikkerveer. Men had anderhalf uur de tijd om warm te eten., bron: Stichting Oud Ridderkerk.


Tekenkamer Smit Slikkerveer 1918
Tekenkamer 1914/1915. Geheel linksonder Hidde Nijland. In 1916 zou hij Coq Utrecht oprichten. Voor meer info over Coq Utrecht klik HIER.


Bron: "Leerboek electrotechniek" deel III uit 1919.

Artikel : NRC 09-11-1927 

1928 Turbogenerator voor elektrische centrale
Turbogenerator t.b.v. een elektrische centrale (1928). 

PERIODE COR POT (1920 - 1953)

Cor Pot (1885-1977) directeur van Smit Slikkerveer tussen (1920 - 1953)

Cor Pot (1885-1977) in 1927. Bron: Paul Asselbergs

Cor Pot begon in 1909 bij Smit Slikkerveer en nam in 1920 het roer over van zijn vader Adriaan Pot. Onder zijn leiding groeide het bedrijf als nooit tevoren. In 1930 had men 200 medewerkers in dienst en bij zijn afscheid in 1953 waren dat er al 1000 geworden.

Meer volgt... 

Portiersloge met rechts het loodjesbord waar iedere werknemer zijn nummer afhaalde wanneer hij ging werken (1920, bron: Stichting Oud Ridderkerk)

ELEKTRISCHE LIEREN
Omstreeks 1920 begint de grote moderniseringsactie van onze koopvaardijvloot. Smit ontwikkelt en bouwt hiervoor een elektrische lieruitrusting. Oorspronkelijk ging het alleen om de lier-motoren, maar al spoedig werd ook de bijbehorende bedieningsapparatuur vervaardigd. Omdat de apparatuur zo langzamerhand belangrijker werd dan de motor ontstond er een groeiende apparatenafdeling. In 1939 varen op alle zeeën schepen met Smit elektrische lier-uitrustingen, waaronder de grootste schepen van de Nederlandse koopvaardijvloot, de Nieuw Amsterdam, Statendam, Baloeran en Oranje. 


Een elektrische lier + weerstand (1920). 

 

1920, gebouw D wordt verlengt. Bron: Wim van Hetzelfde 

Links, mooi reclame uit Schip en Werf (1929), rechts uit 1931.

Luchtfoto Smit Slikkerveer 1922

Luchtfoto Smit Slikkerveer 1922. (Bron: Kees Tym, Brush HMA). 

ELEKTRIFICATIE VAN DE SPOORWEGEN/TRACTIE
Vanaf het begin is Smit Slikkerveer betrokken bij de elektrificatie van de Nederlandse Spoorwegen. In 1914 leverde het al de eerste tractiemotoren aan de N.Z.H. Tramwegmaatschappij, in 1923 de eerste rollager tractiemotoren en in 1932 de eerste diesel-elektrische tractie-aandrijving. 

 

Links een prachtige foto van de Noord-Zuid-Hollandsche Tramwegmaatschappij in de beginjaren (we zien nog het woord Stoom tussen de naam van de Tramwegmaatschappij staan, dus deze foto is nog van voor de elektrificatie in 1909, toen veranderde ook de naam naar NZHTM), bron: Archief Stichting Historisch Genootschap De Blauwe Tram, rechts een reclame blad van Smit Slikkerveer over geleverde tractiemotoren vanaf 1914 - 1932.

Bron: 1939 Honderd jaar Nederlandse Spoorwegen.

1932 - Eerste Dieselelektrische tractie aandrijving met het drie wikkel systeem voor de Nederlandse Spoorwegen.  Deze foto  hing in het spoorwegmuseum in Utrecht. Foto: Rudo Hermsen


Dit model trams van de NZH uit Haarlem (1920) is door Smit Slikkerveer voorzien van tractiemotoren vanaf 1914. Bron: Noord-Hollands archief.

PRODUCTIE VAN RADIO'S EN GENERATOREN VOOR ZENDERS
Er zijn in een korte periode ook nog radiotoestellen gebouwd. Dit was tussen 1922 en 1929. Een bedrijf als Philips begon in 1927 met de productie van radio's. Hieronder een aantal unieke foto's. 

Smit radio

Smit Radio 1922 - 1929 Smit radio

4-3-1927, NRC

Smit radio

Smit Radio (gemaakt tussen 1922 en 1929). Na 1932 is de productie van radiotoestellen door Smit Slikkerveer gestopt vanwege de vele octrooi aanspraken van de fa. Philips uit Eindhoven.

Dr. Ir. C.J. de Groot

In 1922 bouwde Dr. Ir. C.J. de Groot de beroemde zender van Malabar voor radio verbinding tussen Nederlands-Indië en Nederland De generatoren voor de voeding van deze zender waren van Smit. Ook voor de Nederlandse radio zendstations Huizen, Kootwijk, Jaarsveld en Scheveningen werden machines en apparaten geleverd.

SIRENES 
In de jaren voor de tweede wereld oorlog heeft Smit ook luchtalarm sirenes gefabriceerd. Er zijn in totaal zo'n 1000 exemplaren op bestelling gemaakt voor gemeente-besturen, rijksinstanties en particuliere bedrijven.

In 1929 werd in Nederland de lichtweek georganiseerd vanwege het 50 jarig bestaan van de gloeilamp (Edison). Het betreffende lichtweek comité gaf in Oktober 1929 aan een aantal grondleggers van de elektrotechniek de bronzen plaquette. Ook Willem Smit en Adriaan Pot ontvingen deze plaquette. Vanwege dit success werden toen een aantal reizen voor het personeel naar Antwerpen georganiseerd.

ONTSLAGEN DOOR MALAISE
De jaren zijn soms goed en soms slecht. In 1929 is de omzet tweemaal zo groot als in 1914, maar in 1936 nog maar een kwart van 1929. De gevolgen zijn ook bij het personeel te merken, minder loon en deels ontslag.

NRC: 27-06-1932

Groep medewerkers bij een stator van Smit Slikkerveer rond 1936, bron: Archief Brush HMA Ridderkerk

50 JARIG JUBILEUM SMIT SLIKKERVEER
In 1930 werden een aantal Smit inzendingen bij de wereldtentoonstelling in Antwerpen met onderscheidingen bekroont. Twee jaar later bestond Smit Slikkerveer 50 jaar en in datzelfde jaar overleed directeur en mede-oprichter Adriaan Pot.

Tijdens het 50 jarig jubileum werd een luchtfoto aan het personeel aangeboden, daarvan heb ik 1 exemplaar in mijn bezit.

50 jarig bestaan Smit Slikkerveer 03-11-1932

Bron: Alkmaarsch dagblad 03-11-1932.


18-4-1934 Electrozaal Smit Slikkerveer. Bron: Rotterdamsch Nieuwsblad.

 

 

 alt

 

Een aantal hoogtepunten van Smit Slikkerveer in het jaar 1935, Bron: Elektrotechniek, the electrification of the Netherlands , I.E.C. (Franse uitgave).Juni 1935

 

DE BEZETTING IN DE TWEEDE WERELDOORLOG
In het begin van de Tweede Wereldoorlog na het bombardement op Rotterdam was er nauwelijks nog bankverkeer. Smit besloot noodgeld uit te geven onder de naam “Electrobonnen” van f1,00, f2,50 en f5,00 wat door de Ridderkerkse winkeliers als betaalmiddel werd geaccepteerd.

Noodgeld Smit Slikkerveer

Noodgeld Smit Slikkerveer

Noodgeld Smit Slikkerveer

60 JARIG JUBILEUM (1942)
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het bedrijf gedwongen om opdrachten voor de bezetter uit te voeren, terwijl een nieuwe bedrijfshal door hen werd gebruikt om vliegtuigen te monteren. Verder dienden alle binnenlandse defensieopdrachten te worden stopgezet waardoor het moeilijk werd het personeel aan de gang te houden.  Van 1940-1945 moesten werkzaamheden en leveringen alleen nog maar plaats vinden voor de Duitse en Roemeense Marine. Daar is bitter weinig van terecht gekomen. De productie vond in vertraagd tempo plaats en er kwamen zeer weinig machines de fabriek uit. Vanaf mei 1942 werden ook personeelsleden aangewezen om in Duitsland te gaan werken. Het 60 jarig bestaan in 1942 werd dan ook somber gevierd.

60 Jarig bestaan Smit Slikkerveer

60 jarig jubileum 1942 (namen) 

In oktober 1944 was de fabriek volledig leeggeroofd (met name grondstoffen als koper en mica werden door de Duitsers meegenomen). Het personeelsbestand van 1940 van ongeveer 675 man was in 1942 aangegroeid tot 800. Het daalde door wegvoeren en onderduiken tot 555. Na de oorlog was er niet aan personeel te komen. Het duurde nog tot 1949 om de 800 van 1942 weer te halen.

Smit mededeelingen 1940


Gemaal bij de Voorst in werking gesteld. Bron: Rotterdamsch Nieuwsblad 24-4-1941 

WEDEROPBOUW
Na de bevrijding trad al spoedig een flink herstel van de markt in, waarbij ook de elektriciteitsproductie, en dus de vraag naar de producten van Smit Slikkerveer, sterk toenam. Tussen 1945 en 1955 verdubbelde het gebouw oppervlak en werden 25 grote turbo generatoren geleverd. Ook kwam een samenwerking tot stand met busbouwer Verheul en DAF voor de bouw van trolleybussen. Ook met Allan Rotterdam werd samengewerkt bij de bouw van de dieselelektrische treinen van het type Blauwe Engel. Ook met Brown, Boveri & Cie werd samengewerkt. 

Blauwe Engel, een dieselelektrische trein gemaakt door Smit Slikkerveer in samenwerking met Alan & co. Rotterdam.

De blauwe engel was een diesel elektrische trein die in 1953-1954 gebouwd werd door de Rotterdamse rollend materieel fabrikant Allan (voluit: Allan & Co's Koninklijke Nederlandsche Fabrieken van Meubelen en Spoorwegmaterieel NV) in samenwerking met Smit Slikkerveer, en in opdracht van de Nederlandse Spoorwegen. Hij is nu nog steeds te bewonderen in het spoorwegmuseum in Utrecht.

 


17-2-1948 Wederopbouw bij Smit Slikkerveer. Herstellen van een gestolen draaistroom generator tijdens WO II. Bron: Heerenveensche Koerier.

OVERLIJDEN WILLEM SMIT
Inmiddels was Willem Smit op 20 augustus 1950 overleden.

Willem Benjamin Smit

Willem Benjamin Smit (1850-1960)

OVERNAMES EN SPLITSING
Om sterker bij exportopdrachten te staan werden door de Nederlandse Elektrotechnische bedrijven in 1953 de C.V. Holland Electric Industries Export WA “Holland Electric” opgericht. Deelnemers waren Coq Utrecht, EMF Dordrecht, Smit Slikkerveer, Hazemeyer Hengelo, Heemaf Hengelo, Hollandse draad en kabelfabriek (Draka) in Amsterdam, Nederlandsche Kabelfabriek (NKF) en Smit Nijmegen. De directeur van Smit Nijmegen, Prof. Ir. H.G. Nolen was voorzitter en Ir. H.W. Beckering, directeur van Smit Slikkerveer secretaris. “Holland Electric” was in den Haag gevestigd. Het was niet erg succesvol. Rond 1960 werd deze samenwerking beëindigt, omdat het strandde op oprichter directeur Hidde Nijland van Coq en deels op de families Pot en Smit die hun geld in Slikkerveer hadden gestoken. Bij deze poging tot samenwerking waren Heemaf en Hazemeyer niet betrokken, maar in 1962 kwam er een einde aan de zelfstandigheid van Smit Slikkerveer. In dat jaar vond de fusie tussen Heemaf en Smit Slikkerveer plaats. Heemaf nam in principe Slikkerveer over.

Smit Slikkerveer werd opgenomen in het elektrotechnische bedrijf Heemaf en in 1963 werd ook samenwerking gezocht met elektrische apparatenfabriek Hazemeyer. Tal van andere sterkstroombedrijven werden hieraan toegevoegd en aldus ontstond HOLEC. De naam Smit Slikkerveer verdween en het bedrijf heette nu "Holec Machines en Apparaten" (HMA). Er heerste een malaise en vele reorganisaties werden doorgevoerd.

In oktober 1970 bracht H.M. Koningin Juliana een bezoek aan Smit Slikkerveer (bron: Holec Post).

 

Directeuren tot 1968:    
Willem Smit
(1860-1950)

- president 
Commisaris

1882 - 1914

1926 -
1947

Adriaan Pot
(1857-1932)
1882 - 1920
L. J. Smit
(1865-1926)
- president-commissaris
1897 - 1926 alt
Cornelis Pot
(1885-1977)
1920 - 1953 alt
Ir. H.W. Beckering
(1902-1959)

1950 - 1955  H. W. Beckering
Ir. F. Smit
(1906-1973)
1952 - 1966 alt
Prof. Ir. J.J. Broeze
(1906-1984)
- president-directeur
1951 - 1961 Prof. J.J. Broeze 
Ir. J. de Vries 1961 - 1968  
Ir. J. Jeltema 1969-1977  
Ir. H.M. van Dantzig 1970-1982

NOG MEER OVERNAMES
In 1989 werd het gehele Holec-concern overgenomen door de Royal Begemann Group. In 1998 werd Holec Machines en Apparaten gesplitst in twee bedrijven: "HMA Power Systems" en "Traxis BV". Het laatste, eveneens in Slikkerveer gevestigde, bedrijf werd overgenomen door Alstom en staat sindsdien bekend als "Alstom Transport BV". Het vervaardigt elektrische aandrijfsystemen voor treinen, trams, metrostellen en trolleybussen.

HMA Power Systems vervaardigt grote generatoren en motoren, en het werd in 2000 overgenomen door het Britse FKI plc, die haar naam veranderde in BRUSH HMA. Het bedrijf werd opgenomen in de divisie Turbo generatoren, waarin zich tevens "BRUSH Electrical Machines" en "BRUSH SEM" (Small Electric Motors) bevinden. Uiteindelijk werd FKI in 2008 overgenomen door de Britse investeerder Melrose.

REORGANISATIE
In 2018 vond er een enorme reorganisatie plaats. Brush HMA had zich de afgelopen jaren gespecialiseerd in 4-polige generatoren die gekoppeld werden aan gas- en stoomturbines en de vraag naar deze generatoren werd steeds minder. De Brush-Group heeft toen besloten om bijna 166 man van de 200 werknemers te ontslaan en de productie te verplaatsen naar Tsjechië. De overgebleven medewerkers zijn servicemonteurs die de wereld over reizen om de generatoren te onderhouden en een aantal ingenieurs. De oorspronkelijke locatie van Brush HMA, waar men bijna 137 jaar gehuisvest was ligt er verlaten bij. Brush HMA is nu naar een kleiner pand verhuist in Capelle aan den IJssel. 

Drone opname van het voormalige terrein van Smit Slikkerveer/Brush HMA tussen 2017 en 2021 
Hieronder zien we het voormalige Smit Slikkerveer / Brush HMA terrein, De laatste beelden van dit prachtige bedrijf dat aan de oorsprong stond van de elektriciteitsvoorziening in Nederland  met oprichter en elektriciteitspionier Willem Benjamin Smit.  De sloop van de historische fabrieksgebouwen op het terrein is jammer genoeg al enige tijd in volle gang.  Onder de drone films zien we nog een nostalgische foto uit het jaar 1900

Bron: YouTube: Drone opname Bert Mellaart - Parrot Anafi


Smit Slikkerveer, gebouw A en B (1900).

Bron: Holecpost 1977-2, in bezit van Stichting Willem Smit Historie Nijmegen

Voor meer informatie verwijs ik graag naar het boek van J. Hoek “Honderd energieke jaren 1882-1982.

Bron: Archief Eaton (Willy Ahlers) / J. Hoek / Smit Mededelingen / Archief Smit Slikkerveer (Kees Tym)/ Archief Smit Transformatoren/ Smit Draad/ Genealogieonline.nl /De Ingenieur - Draaistroomdynamo's 1903 /Electrotechnische industrie 1911

Reacties mogelijk gemaakt door CComment

Contact gegevens:

Stichting Willem Smit Historie Nijmegen
Binnenvaart 15
6642 CT Beuningen (Gelderland)
E-mail: info@willemsmithistorie.nl
Mobiel: 06 19009274

KvK nummer: 58361855
ANBI erkend.

 

Adverteren

DMC Firewall is developed by Dean Marshall Consultancy Ltd