In 1893 kreeg Willem Smit de opdracht van het ministerie van Koloniën om de bestaande elektrische verlichting van de haven bij Tandjong Priok in het voormalige Nederlands Indië, flink uit te breiden en te moderniseren. Dit was een project van formaat. Aanleiding daarvoor was de avonddienst die werd ingevoerd op de spoorlijn Batavia - Priok en de ontstane behoefte aan elektrische verlichting. Tandjong Priok werd daarmee (in die tijd) één van de modernste havens ter wereld.
De eerste elektrische verlichting, 30 booglampen en 24 gloeilichten werden 10 jaar daarvoor aangebracht door Siemens & Halske. Willem Smit had een project uitgewerkt waarbij de oude lampen werden gecombineerd met een nieuw systeem van Smit Slikkerveer.
Onlangs vond ik in een oud document van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs voor Nederlands Indië gedetailleerde informatie met schema's en tekeningen terug, die ik in dit artikel verwerkt heb.
Beproeving van de installatie voor Tandjong Priok 1894
216 booglampen
Willem Smit leverde de voor die tijd het enorme aantal van 186 booglampen (9 en 4.5 ampère) en 60 gloeilampen van 16 N.K.
N.K. betekend Normaal Kaars, afgeleid van de lichtopbrengst van één kaars. Een standaard gloeilamp voor huishoudelijk gebruik had destijds een lichtopbrengst van 16 N.K. en nam een vermogen op van 50..55 Watt. Deze licht sterkte is grof weg te vergelijken met die van een moderne gloeilamp van ca. 40 W. die ongeveer 390 lumen aan licht afgeeft. Het meeste vermogen gaat als warmte verloren, dus je kan het vermogen van het afgegeven licht niet vergelijken met het opgenomen elektrisch vermogen. Daar zit het rendement van de lamp tussen. (Erik de Vries).
Samen met de 30 oude booglampen komen we dan op 216 booglampen !! Vooral het aantal booglampen van 60 stuks bij de hangars (zie foto hieronder) moet voor de scheepvaart een enorme verbetering zijn geweest. Men zag de haven 's-avonds al op enkele kilometers afstand oplichten. Smit werkte met een maximum en minimum verlichting. Tussen 18:00 uur en 18:30 werd de maximum verlichting geactiveerd tot ongeveer 23:30 en daarna de minimum verlichting tot 6 uur in de morgen. Dit om stroom en lampen uit te sparen.
Hierboven zien we de hangars bij de haven van Tandjong Priok met op de voorgrond, hangend aan de hangar, 1 van de 60 booglampen van Smit. Van de 60 lampen mochten er slechts 24 tegelijk branden. De lampen waren parallel geschakeld en vanwege de minimum verlichting in de avond, moest men het gedeelte in de Westergracht serie geschakeld aanleggen zodat ook de zogenaamde smokkelroutes de hele nacht van licht voorzien konden worden. Dit zorgde voor 4.5 km extra koperdraad. De plaatselijke politie eiste deze extra verlichting in de nacht vanwege de smokkelaars.
De haven van Tandjong Priok uit 1895 - 1900 met op de voorgrond links boven een booglamp van Smit.
Hieronder een slideshow van enkele foto's van de haven van Tandjong Priok tussen 1895 - 1940 en daaronder een kort filmfragment van de Haven uit de twintiger jaren van de vorige eeuw, gezien vanaf de kantoren van de Rotterdamsche Lloyd.
{besps}TandjongPriok_haven{/besps}
FILM: TANDJONG PRIOK (1920)
Station Tandjong Priok
Het oude station van Tandjong Priok werd al in 1885 van elektrische verlichting voorzien door Siemens & Halske. Willem Smit breidde het aantal elektrische lampen hier ook flink uit. Je ziet dit goed op de foto's hieronder waar verschillende lantaarns te zien zijn en elektriciteitskabels van station naar de andere gebouwen.
Het station van Tandjong Priok in 1894 met,een oude elektrische tuimel lantaarn van Smit op de achtergrond. Het is echter de vraag of Willem Smit de uitvinder is van de tuimelaar, het is wel zeker dat hij ze als eerste in Nederland toepaste. De gelijkenis met de paal in de schets van de verschillende type lichtmasten/ ophangingen is wel heel sterk, zelfs het contra gewicht zit hier op dezelfde plek. (zie ook de schets van de lantaarns hieronder).
Hierboven het schema waar de elektrische verlichting was aangelegd in de haven van Tandjong Priok in 1895.
Het oude station van Tandjong Priok uit 1895 met links een elektrische lantaarn.
In de twintiger jaren van de vorige eeuw werd er een nieuw treinstation gebouwd in Tandjong Priok, Heemaf leverde samen met werkspoor de eerste elektrische treinen die vertrokken vanaf dit treinstation.
De elektrische centrale van Tandjong Priok
Willem Smit leverde de complete installatie van 2 horizontale stoom machines van het tandem-compound systeem (35 PK), elk voorzien van 3 dynamo's (2 x booglicht dynamo en 1 compound dynamo voor zowel booglicht als gloeilampen), schakelborden, 34 bliksemafleiders en elektrische installatie. Ketels werden geleverd door Stork en de gloeilampen door "een gloeilampenfabriek in Eindhoven".
Schakelbord van Tandjong Priok uit 1894 met links op de voorgrond de tandem compound stoommachine van het type Manchester. Het Schakelbord met al die losse draden is waarschijnlijk een proef opstelling om te kijken of alles werkte.
Bron: Archief Brush Ridderkerk / kees Tym
Dynamo van het manchester type. Bron: KIVI
Reclame "De Prins" 1894. Dit is dezelfde dynamo van het manchester type als de foto daarboven.
Het "machinenhuis" was gelegen naast het treinstation, daar stond de complete elektrische centrale opgesteld en van daaruit gingen 34 leidingen naar de hangars, station, locomotiefloods de (tuimel) lantaarnpalen en de telegraafpalen. Zie tekening hierboven. De bediening was in handen van 1 chef machinist, 3 machinisten, 1 leerlingmachinist en 4 stokers. Men werkte in een 2-ploegendienst. De kosten van dit totale project was voor die tijd enorm, HFL 88000 gulden, en dit geeft ook het belang aan wat de Nederlandse regering over had voor de modernisering van deze haven.
Het KIVI (Koninklijk Instituut van Ingenieurs), afdeling Indië geeft een compliment aan de fabriek van Willem Smit, de installatie voldoet goed , de dynamo's lopen rustig en vonkenloos en de booglampen branden rustig.
Tandem compound machine van het type manchester, in de centrale van Tandjong Priok 1895. Bron: Brush Ridderkerk.
Schema tandem compound stoom dynamo Tandjong Priok 1895. Bron: KIVI
Een overzicht van de elektrische centrale van Tandjong Priok, "het machinenhuis" Klik op de tekening om te vergroten.
Bovenstaande foto is exact het schakelbord van het schema hieronder (van het KIVI). Het losse schakelbord op deze foto staat op andere steunen tegen een andere muur op een andere ondergrond. Ik denk dat dit het schakelboord is voor opstelling op zijn definitieve plaats, dus nog niet aangesloten.
Bron: Archief Brush Ridderkerk.
Tekening van het schakelbord van Tandjong Priok uit 1895, Bron: KIVI
Kaart van Tandjong Priok uit 1921. Klik HIER voor de linkerkant van de kaart in detail en HIER voor de rechterkant in detail.. Bron: Archive.org
Dynamo's van het manchester type 1890-1900
Opening van de elektrische centrale van Tandjong Priok in 1895
Meer info klik op dit document van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs voor Nederlands Indië uit 1895. Klik hier voor een documentaire van Willy Mullens uit 1924 over dit gebied, met o.a. een blik op de haven van Tandjong Priok.
Bron: Archief Brush Ridderkerk, Holec Historisch Genootschap, Koninklijk Instituut voor Ingenieurs, (KIVI), Koninklijk Instituut voor de tropen/ Geschiedenis24.nl, Tekst: Rudo Hermsen, voorzien van commentaar van Erik de Vries.
Reacties mogelijk gemaakt door CComment