In 1928 werd een bestelling gedaan door "Zuiderzeewerken Den Haag" bij Smit Slikkerveer voor de levering van 2 wisselstroom generatoren en 2 gelijkstroom dynamo's ten behoeve van het Zuiderzee project van Cornelis Lely. De machines werden geplaatst in de elektrische centrale Kornwerderzand. Toen de afsluitdijk klaar was waren deze generatoren en dynamo's niet meer nodig en werden ze (in 1934) verkocht aan de elektrische centrale in Veenhuizen. Hieronder zien we een prachtige foto van de centrale uit 1928 die ik onlangs opgestuurd kreeg van Ruurd Wijbenga.
Een zoektocht van Wim Stuut (NS/Nedtrain) leverde behalve onderstaande foto dit interessante artikel op.
De foto toont naast enkele werklieden (waarschijnlijk de machinisten van de centrale) ook prachtig in beeld twee gloednieuwe Kromhout 3ER4 motoren met beiden een Smit Slikkerveer generator. Linksonder zien we ook nog een elektrisch onderdeel met het logo van de Heemaf. Bron: Ruurd Wijbenga/ Wim Stuut
Bron: Schager Courant 26-01-1932
Voordat ik bovenstaande foto ooit gezien had werd ik erop geattendeerd dat er een generator van Smit Slikkerveer uit 1928 in prachtige staat te zien was in de Elektriciteitscentrale in Veenhuizen. Deze 'Elektrische Centrale' is bijzonder industrieel erfgoed. In 1912 werd hij in gebruik genomen om stroom te leveren voor de houtzagerij en meubelmakerij van het ambachtscluster.
De Kromhout dieselmotor uit 1928, is na een grondige restauratie weer in staat om te draaien.
Eerst een korte geschiedenis.
Vanaf 1900 werd op grote schaal elektriciteit opgewekt in kleine elektrische centrales, later werden deze opgevolgd door grote Provinciale elektriciteitscentrales. Van de eerste generatie centrales zijn weinig voorbeelden overgebleven. Een van de uitzonderingen is de elektrische centrale op het terrein van de justitiële inrichtingen in Veenhuizen. In 1859 werd hier een strafinrichting gebouwd op het terrein van de voormalige koloniën van weldadigheid.
De strafkolonie Veenhuizen was een geïsoleerd dorp dat in hoge mate "selfsupporting" was. Zo werd in 1912 een eigen elektrische centrale gebouwd, die zorgde voor de stroomvoorziening van Veenhuizen. Al in 1919 werd de centrale uitgebreid. De centrale bestaat uit een eenvoudig bakstenen gebouw , waarin een machinekamer, een bedieningsruimte en een werkplaats. In het gebouw staan nog de oorspronkelijke machines die dit complex bijzonder maken. In de uitbreiding van 1919 werd een 100 PK Crossley zuiggasmotor geplaatst.
100 PK. Crossley zuiggasmotor die een 80 KVA Oerlikon generator uit 1919 aandrijft
In 1934 werd de 50 PK Crosleymotor vervangen door een 150 PK Kromhout dieselmotor, gekoppeld aan een 100 kw-Smit-dynamo. De transformatoren zijn van het merk Oerlikon uit Zwitserland, deze waren al aanwezig in de Elektriciteitscentrale (ECV) voor de komst van de Kromhout met Smit generator. De fraaie machinekamer is sinds 1975 niet meer in gebruik en doet nu dienst als museum.
Op de plaats waar nu de Kromhout met Smit generator staat stond eerder een 50 PK Crossley zuiggasmotor met een 50 KVA Oerlikon generator, bouwjaar 1912, deze is in 1934 om capaciteits redenen vervangen door de Kromhout met Smit generator. (zie bovenstaande foto uit 1920-1930)
De kromhoutmotor met Smit Slikkerveer generator is in 1934 in Veenhuizen als noodstroom aggregaat in gebruik genomen nadat deze overgenomen was van de Zuiderzeewerken toen het werk aan de afsluitdijk was afgerond.
De Smit-generator wordt aangedreven door een 150 PK Kromhout middeldruk 2-takt dieselmotor met gloeikop. Het bouwjaar van de Kromhout motor is 1928 evenals de generator van Smit Slikkerveer omdat dit als een unieke combinatie is gebouwd. Op een werkeiland bij de afsluitdijk werd deze combinatie in 1928 in gebruik genomen om dienst te doen t.b.v. de drooglegging van het Wieringermeer.
Meer info over de drooglegging van de Zuiderzee vindt je hier
NRC 27-10-1927
FILM
In 1926 bezocht het Koninklijk Instituut van Ingenieurs (KIVI) de Zuiderzeewerken. Hieronder een unieke film.
FILM 60 jaar werken aan de ijsselmeerpolders
Bron: YouTube
Tijdens het laatste jaar van WO II werd deze combinatie nog geregeld ingezet door de bezetter om de kazerne en ziekenhuis van Assen van stroom te voorzien. In 1975 heeft deze noodstroomvoorziening voor het laatst gedraaid t.b.v. gevangenis Esserheem in Veenhuizen. Er was toen een stroomstoring tijdens de europacup finale: Feyenoord - Liverpool en om een opstootje te voorkomen heeft men toen snel gehandeld en deze noodstroomvoorziening ingeschakeld waardoor de gevangenen toch de finale konden kijken.
De elektrische centrale met daarin de generator is te bezichtigen. Voor meer informatie en openingstijden check deze website: https://www.gevangenismuseum.nl/
Achtergrond informatie
Ben Rutten stuurde mij meer achtergrond informatie over het Zuiderzee project bij Kornwerderzand. Hieronder enkele links naar heel veel informatie.
DEZE LINK geeft veel informatie over het Zuiderzee project en de Afsluitdijk van Ir. Cornelis Lely. HIER vinden we veel informatie over Kornwerderzand en "het Kompas" dat genoemd wordt in het verhaal van de speurtocht van Wim Stuut
(zie DEZE LINK, staat ook bovenin dit artikel). HIER vinden we meer informatie over de rol van die de kerk speelde bij de Zuiderzeewerken.
Bron/ foto's: Geert Hoogenberg, gevangenismuseum Veenhuizen / Paul Geilenkirchen (www.domanialemijn.nl) .
Reacties mogelijk gemaakt door CComment