Nederland kent rond 1890 geen opleiding voor elektrotechnische ingenieurs, in tegenstelling tot een aantal ons omringende landen. In die tijd moest men uitwijken naar Duitsland of Engeland om dit gewilde diploma te behalen. Hier komt verandering in nadat in 1893 het Koninklijk Instituut voor Ingenieurs (KIVI) met (ere)lid Willem Benjamin Smit, de opening van het dynamo lokaal van de Technische Universiteit te Delft gaat bezichtigen. De middelen voor dit soort onderwijs zijn ondermaats, en na zijn bezoek schrijft hij het volgende:
"Dat wanneer aan onze Polytechnische School voldoende hulpmiddelen voor het onderwijs in de Electrotechniek beschikbaar worden gesteld, hierdoor de Elektrotechnische Industrie zal zijn gebaat en zal worden voorkomen dat Nederlandsche Electrotechnische Ingenieurs zullen ontbreken."
Willem Smit geeft de aanzet tot de opleiding elektrotechnisch ingenieur
Zijn bijdrage is de schenking van een aantal demonstratiedynamo’s, die worden opgesteld in het leslokaal. Dit groeit uit tot een plan voor een tentoonstelling waar de Nationale industrie haar producten zou opstellen. Het doel van de tentoonstelling is het bevorderen van onderwijs in de elektrotechniek en van de elektrotechnische industrie.
Een eenvoudige demonstratie dynamo geschonken door Willem Benjamin Smit in 1893. Dit was de eerste van een hele serie machines (dynamo's, elektromotoren en generatoren, schakelborden e.a.) afkomstig van Smit Slikkerveer, die in het lokaal opgesteld werden. (zie foto dynamolokaal 1904)
Het dynamo lokaal in 1904
In 1904 werd het nieuwe gebouw van toegepaste Natuurkunde en Elektrotechniek geopend in de toen nog Polytechnische school, het prille begin van de T.U. in Delft. Bron: Studentenweekblad 6-10-1904.
Het Koninklijk Instituut van Ingenieurs (KIVI) schrijft een groot aantal bedrijven aan en deze reageren enthousiast. Er worden veel machines en andere technische materialen naar Delft gebracht. Elk vooraanstaand Nederlands elektrotechnisch bedrijf wil zijn techniek laten zien.
De Kleine Courant sept. 1905
Affiche voor een tentoonstelling in het gebouw van Toegepaste Natuurkunde en Elektrotechniek in Delft (1905). De belangrijkste toepassingen in de elektrotechniek van die tijd worden weergegeven in deze affiche, licht, kracht en tractie. De man met de hamer zegt iets over de rol van de machineindustrie in de elektrotechniek begin 1900. Verder zien we natuurlijk ook de driekleur van de Nederlandse vlag.
De Kleine Courant sept. 1905.
De tentoonstelling
De tentoonstelling ging van start op 28 september 1905 en duurde tot 1 oktober van het zelfde jaar. Het gebouw aan de Kanaalweg in Delft had heel veel zalen, zoals we kunnen zien op onderstaande plattegrond. De tentoonstelling was 4 dagen in de week open en alleen toegankelijk voor leden van het KIVI of Maatschappij van Nijverheid en er kwamen meer dan 2000 bezoekers, wat niet veel is, maar het was een select gezelschap. Feit is wel dat de elektrotechniek uitgroeide tot een gewaardeerde technische wetenschap in Nederland.
Klik op de plattegrond om te vergroten.
Het dynamo lokaal
Wij beperken ons tot enkele interessante zalen, nummer 52 bijvoorbeeld, het dynamolokaal. Hier stond de machinegalerij opgesteld. Motoren, dynamo's, aggregaten enz. De zaal was goed verlicht door Willem Smit en vrolijk versierd. Een waarnemer schriijft over deze galerij: "Vooral voor ingenieursogen een verkwikkelijken aanblik". Een greep uit de firma's die hier machines hadden opgesteld: "NV Elektrotechnische Industrie Slikkerveer (Smit Slikkerveer), de Haarlemsche Machinefabriek, de Koninklijke Nederlandsche Machinefabriek en de Elektrotechnische fabriek Maarssen."
Links, tentoonstelling in het dynamolokaal 1905, rechts op de voorgrond de 4 shunt dynamo's van Smit Slikkerveer
Een van de hoogtepunten was een zogenaamde "opjaag- en vereffeningsaggregaat" van Smit Slikkerveer. Het bestond uit vier 6-polige shunt-dynamo's op een voetplaat. De kussenblokken en dynamo's waren afzonderlijk bevestigd en de beide assen waren door flenzen zonder elastische koppeling verbonden. Op onderstaande foto zijn deze helemaal onderaan de foto te zien.
Schakelmateriaal
In het aangrenzende lokaal (no. 53), de toekomstige werkplaats van de studenten, had een andere bekende fabrikant zijn schakelapparaten, weerstanden, motorkasten en bliksemgeleiders tentoongesteld. Hier stond Hofstede Crull & Willink. (vanaf 1908 beter bekend als de Heemaf in Hengelo).
Rento Hofstede Crull, (1863-1938) oprichter van de Heemaf en elektriciteitspionier. -->
Zwakstroomtechniek
Verder was er nog een lokaal waar zwakstroomtechniek stond opgesteld met telegraaf, telefoon en sein toestellen en in zaal nummer 4 stond Philips met zijn gloeilampen (130 stuks). Dit was slechts een greep uit de inzendingen, maar het geeft wel aan dat de Nederlandse industrie zelfs in 1905 toch al tot het een en ander in staat was. (kijk b.v. naar Willem Smit die in 1900 de Wereldtentoonstelling in Parijs elektrisch had verlicht !).
Vaak hadden Nederlandse bedrijven de techniek afgekeken in het buitenland, of men fabriceerde materiaal met patenten uit het buitenland. Een voorbeeld is de telefoon met een patent van het Duitse bedrijf Siemens & Halske (het huidige Siemens). Willem Smit/ Smit Slikkerveer vormde hierop een uitzondering. Dit bedrijf ontwikkelde geheel zelfstandig dynamo's, transformatoren e.d. De industrie en de Technische Hogeschool in Delft hadden d.m.v. deze tentoonstelling aangetoont dat er veel belangstelling was voor elkaars ontwikkeling en de ingenieur kon zijn bijdrage leveren aan de elektrotechnische industrie in Nederland.
1905, de Ingenieur
Polytechnische school wordt "Technische Hoogeschool"
Na de tentoonstelling in Delft wordt de Polytechnische School Delft op 6 juli 1905 verandert in de Technische Hogeschool Delft. Hiermee wordt de onderwijsinstelling (wat wij heden zouden noemen) een universiteit. Tegelijk met het ontstaan van de TH Delft is de opleiding Elektrotechniek opgericht
Samen met het met het aanstellen van beroemde hoogleraren C. Feldmann, G.J. van Swaay, C.L.K. van der Bilt, de Haas en Snijders komt het hoger elektrotechnisch onderwijs in Nederland hiermee op een veel hoger niveau te staan. Daarnaast is er een nieuwe onderwijswet tot stand gekomen die het mogelijk maakt het elektrotechnisch diploma te verkrijgen. Daarmee werd in hoog tempo de achterstand op het gebied van de elektrotechniek, op de ons omringende landen ingelopen.
Vanaf 1905 werd de Technische Hogeschool in Delft steeds professioneler. Op onderstaande unieke foto gemaakt door Willem Smit rond 1910 zien we met bolhoed Adriaan Pot (mede oprichter van Smit Slikkerveer) die met technici van Smit Slikkerveer de machines van TU Delft kwam keuren. Veel machines uit de begintijd kwamen natuurlijk ook uit de fabriek van Willem Smit.
Bron: Gedenkboek Adriaan Pot / Archief Brush HMA Ridderkerk.
Rosskopf en Nolen studeerden ook in Delft
Thomas Rosskopf en Professor H.G. Nolen hebben beide aan de T.H. in Delft hun diploma behaald. Rosskopf studeerde tussen 1898 en 1902 aan de Polytechnische school in Delft en behaalde het diploma werktuigkundig ingenieur, maar omdat zijn hart lag bij de elektrotechniek wilde hij ook elektrotechnisch ingenieur worden. Nederland had die opleiding nog niet, daarom ging hij naar het buitenland om te studeren. Hij behaalde zijn diploma elektrotechnisch ingenieur in 1904 in Karlsruhe (Duitsland), één jaar voordat deze opleiding in Delft van start ging.
Thomas Rosskopf (links) in zijn studententijd (Polytechnische school Delft 1898-1902)
Professor Nolen begon in 1907 aan zijn studie elektrotechniek in Delft. Na jaren gewerkt te hebben bij Willem Smit & Co's Transformatorenfabriek werd hij in 1937 hoogleraar en keerde hij terug naar Delft om te doceren in het vak "elektrotechniek". Hij was daar de opvolger van Professor Clarence Feldmann. Hij doceerde tot 1946, toen keerde hij terug naar zijn oude liefde, Smit Transformatoren, waar hij opnieuw directeur werd.
Ontgroening Polytechnische school te Delft in 1898 (bron: familie Rosskopf).
De voormalige Polytechnische school (Technische Hogeschool) Kanaalweg 2 B in Delft,
Bronnen: Kroniek der Elektrotechniek, Holec Historisch Genootschap, Fam. Rosskopf, Familie Nolen, Archief Brush HMA Ridderkerk.
Reacties mogelijk gemaakt door CComment