KEMA werd op 20-10-1927 in Arnhem opgericht als de N.V. tot Keuring van Elektrotechnische Materialen Arnhem en viert later dit jaar zijn 90 jarige jubileum. Op landgoed Den Brink in Arnhem startte KEMA in het begin als keuringsinstituut voor de Nederlandse elektriciteitssector met het testen van elektrische apparatuur onder het merk KEMA-KEUR. Dit keurmerk is bedoeld om aan te geven dat componenten en eindproducten de vereiste veiligheidstests - gebaseerd op internationale standaards - hebben doorstaan. Uiteindelijk verkreeg KEMA een groot aantal dochterbedrijven en vertegenwoordigingen in meer dan 20 landen op het gebied van onderzoeks- en adviesdiensten aan overheid en bedrijfsleven wat opwekking, transport en eindgebruik van energie betreft.
Op vrijdag 18-3-1927 werd op de algemene ledenvergadering van de VDEN in Utrecht, onder voorzitterschap van Ing. J.G. Bellaar Spruyt ( midden achter, bij wandtapijt) de KEMA feitelijk opgericht. Op de foto zien we ook Ir Th. Rosskopf, oprichter van Smit Transformatoren, als lid van de Raad van toezicht (in het midden links achter de man met zwart vlinderstrikje en snor). Bron: Archief KEMA.
Isolatoren in het kortsluitlab.
Voorbeelden van diensten en onderwerpen waren:
- Transport, distributie en (groot)verbruik van aardgas en biogas
- Energieopwekking
- Inspectie van componenten voor transmissie en distributie van energie (hoogspanningsmasten, onderstations en dergelijke)
- Testen van hoogspanningsapparatuur en de uitvoering van kortsluitproeven
- Kalibratie meetinstrumenten
- Energiebeleid
- Energiegebruik
- CO2 en klimaat
- Veiligheid, gezondheid en milieu
In 2009 nam DEKRA het KEMA KEUR merk over. In 2011 is KEMA door het Noorse bureau Det Norske Veritas (DNV) overgenomen. (bron: Wikepedia).
Bron: Omroep Gelderland (2014) over de KEMA n.a.v. de opening van een nieuw 12 meter hoog laboratorium bij de A12 in Arnhem.
De geschiedenis van de KEMA tot 1945
- 1913 Oprichting "Vereniging van Directeuren Electiciteitsbedrijven Nederland", VDEN.
- 1922 Oprichting Centraal Bureau, CB, een onderdeel van de VDEN. Zij keurden bij de fabrikant de componenten voor de elektriciteitsvoorziening. Nog geen eigen laboratorium.
- 1924 Op vier verschillende locaties ver verspreid binnen Nederland worden door VDEN medewerkers voor het CB keuringen verricht. Een onhoudbare situatie.
- 1927 Het CB krijgt een eigen werkruimte in het gebouw "Bellevue" ( een voormalig hotel in Arnhem in bezit van de PGEM, het huidige NUON)
- 1927 De naam CB wordt gewijzigd in KEMA, "Keuringsdienst Electrotechnische Materialen Arnhem". De eerste directeur wordt Professor J.C. van Staveren (1889-1979).
- 1927...1929 Rond Bellevue worden villa's op gekocht en verbouwd tot laboratorium.
- 1929 Lulofs ( GEB Amsterdam) stelt voor een kortsluitlaboratorium te bouwen met een vermogen van 500 MVA en ziet de KEMA hiervoor als de meest geschikte organisatie.
- 1930 De KEMA neemt het besluit tot de bouw van een kortsluitlaboratorium dat voortaan "Kortsluithuis" genoemd wordt.
- 1931 Bellevue en aangrenzende panden worden te klein voor het bestaande werk en voor het kortsluithuis is veel grondoppervlak nodig. Het westelijke deel van het landgoed " Den Brink" (eveneens in Arnhem) wordt aan gekocht.
- 1932 Ruzie tussen het Ministerie van Verkeer en Waterstaat en de KEMA. De minister wil alle KEMA activiteiten in Delft onderbrengen en onderdeel maken van de TH. VDEN en KEMA verzetten zich fel en winnen uiteindelijk. Er is wel veel tijd mee verloren gegaan.
- 1936..1938 Gefaseerde oplevering van het algemeenlab., kortsluithuis en alles wat voor de infrastructuur nodig is.
- 1938 Prins Bernhard verricht de opening op 14 oktober.
- 1939 Het resterende stuk van "Den Brink" wordt gekocht, het totale oppervlak bedraagt dan 21 hectaren. De naam van het landgoed verandert dan in " Kema terrein"
- 1945 De slag om Arnhem ( sept. 1944) richtte veel beschadigingen aan en daarna heeft de bezetter veel beproevingsapparatuur naar Duitsland versleept. Hiervan is praktisch niets meer terug gevonden mede door de bombardementen van de geallieerden. Men moest voor een groot deel opnieuw beginnen. Tot in de negentiger jaren van de vorige eeuw zullen de meeste activiteiten van de KEMA geconcentreerd blijven op het KEMA terrein waar het in 1936 begon.
Links, chemisch laboratorium van de Kema, rechts Kema laboratorium voor installatiematerialen (1927)
Meetruimte KEMA (1927), bron: KEMA
Thomas Rosskopf in de raad van toezicht
Onderstaande foto's komen uit de KEMA archieven en zijn van het prille begin in 1927. Geregeld zien we daarom de beproevingstransformatoren van Smit in primitieve opstellingen. Smit heeft het overgrote deel van de beproevingstransformatoren geleverd. In ieder geval tot ca. 2000. Er was ca. 1998 behoefte aan een trafo bij die we niet wilde maken, e.e.a. tot grote teleurstelling van de KEMA. Thomas Rosskopf, oprichter van Smit Transformatoren zat vanaf 1927 in de raad van toezicht van de KEMA. Dat sloot naadloos aan bij zijn andere commissies als I.E.C, N.E.C. allemaal op het gebied van normalisatie en veiligheid in de elektrotechniek. In het boek " Rondom den Brink" staat naast een korte geschiedenis van de KEMA een foto van een gedenksteen met belangrijke namen uit de elektrotechniek van die tijd (o.a. Feldmann, van Swaaij en ook Thomas Rosskopf).
Bron: Rondom Den Brink
Beveiliging tegen blikseminslag, een opstelling van de stootspanningsgenerator in Roermond (1927-1930). bron: KEMA.
Op bovenstaande 2 foto's is te zien dat er in de tent een stootspannings generator is opgebouwd. Ik had dit nooit eerder gezien. Waarschijnlijk wordt het hele ( 110 of 150 kV ?? ) station wordt beproefd. Wat die losse trafo voor het station doet weet ik niet, mogelijk voor detectie doeleinden maar dat is wel erg omslachtig.
De transformatoren op de 2 foto's zijn hoogstwaarschijnlijk fabricaat Smit Transformatoren. De koelers van de grote transformator werden door Smit gemaakt of elders besteld evenals de doorvoer isolatoren, deze heeft Smit nooit gebouwd maar kocht ze bij een paar leveranciers in Duitsland en Zwitserland, maar dat deden alle fabrikanten. Dus 100% kunnen we niet zeggen of deze transformatoren van Smit zijn maar als het een quizvraag was zou ik zeggen van wel. (Erik de Vries)
In 1938 werd het nieuwe KEMA laboratorium officieel in gebruik genomen door Z.K.H. Prins Bernhard.
Aanzicht machinezaal van het KSL Kortsluit Laboratorium geheel nieuwe toestand (Kema).
Bedieningslessenaar stootgenerator Kema (1938) Bron: Gahetna.nl
De oude cascade (ook fabricaat Smit) met naast elkaar geplaatste transformatoren leverde slechts een spanning van 525 kV en dit was te weinig om het materiaal voor de 380 kV netten te beproeven. Deze is rond 1937 door Smit gebouwd en heeft zeker tot ca. 1980 dienst gedaan. In 1967 heb ik er als stagiaire mee gewerkt. Je kon de verschillende transformatoren appart gebruiken en min of meer parallel schakelen d.m.v. verbindings strippen. We hadden deze foto al, hij staat ook in Smit Mededelingen. Deze opstelling werd ook wel Dessaurschakeling genoemd. Twee dergelijke opstellingen zijn ook voor de NKF gebouwd.
Rechts de aanbesteding van het beroemde kortsluishuis van de KEMA, bron: de Telegraaf 8-7-1933
Hoogspanningslaboratorium KEMA (1938) bron: gahetna.nl
Beproevingstransformatoren van Smit
Hieronder een aantal transformatoren van Smit uit de archieven van de KEMA met daaronder commentaar van onze transformatorenspecialist: Erik de Vries.
Hoogspanningslaboratorium van de KEMA uit de beginperiode . Rechts zien we duidelijk een transformator van Smit.
Op de foto hierboven staat aan de rechterkant een unieke transformator speciaal voor hoge stroom beproevingen geheel naar de eisen van de KEMA ontworpen. Deze transformator zou naar de grootte van de kast een vermogen van ca. 200 kVA hebben als het een gewone olie-nettransformator was geweest. In deze zitten allemaal erg ingewikkelde laagspannings doorverbindingen dat maakt de kast groter.
Gezien het aantal doorvoeringen op het deksel mogen we er van uit gaan dat de laagspanning bestaat uit veel parallelle windingen van slechts enkele wikkelingen, dus een hele lage spanning misschien slechts 10 volt of nog minder. Op het deksel worden zij d.m.v. doorverbindings strippen parallel geschakeld. Op twee van deze strippen zitten aansluit punten voor de immens dikke kabels.
Gezien de dikte van de kabel en de grootte van de transformator moeten we denken aan stroomsterktes in de orde van grootte van 3.000 Amp. gedurende langere tijd en 15.000 Amp. gedurende bijv.15 seconden. Waarschijnlijk was het deksel van roestvrij staal om oververhittingen door wervelstromen rond de doorvoeringen te voorkomen. Ik weet niet of in die tijd al het makkelijkere bewerkbare aluminium plaatmateriaal van voldoende dikte verkrijgbaar was. Deze transformatoren zullen gebruikt zijn voor de beproeving van laag- en middenspannings ( 10 kV) scheiders, schakelaars, railsystemen, stroomtransformatoren en smeltveiligheden (zekeringen). Meestal werden ze gevoed met regelbare transformator om de stroom nauwkeurig in te stellen, dat zou die met een ronde schijf met contacten in het midden kunnen zijn of die rechts achter in de hoek staat. De ronde schijf in het midden doet echter meer denken aan een regeling van een elektromotor.
Wij denken dat deze foto is uit de tijd van Bellevue, Amalia en Cornelia, dus voor de verhuizing naar het KEMA terrein.
Primitieve opstelling van het Hoogspanningslaboratorium van de KEMA (1927). Op de achtergrond (midden) en links verschillende transformatoren van Willem Smit & Co's Transformatoren.
De bovenste foto met die hangende ketting isolatoren is op genomen in een van de Bellevue villa's. Erg houtje touwtje werk. De transformator midden achter waarvoor men een gat in vloer gemaakt heeft, is een zgn. spantransformator van Smit. Die is voor dit doel speciaal gemaakt. Geen technologisch hoogstandje. Waarschijnlijk kon hij zo'n 40 kV leveren bij een stroom van 250 mA. In deze proefopstelling wordt een stuk kabel getest. Deze trafo werd gevoed uit een spanningsregelaar( bijv. een variac) om de juiste proefspanning in te stellen. In de vloer zit een gat waardoor een geleider naar beneden loopt. Misschien dat op de lagere verdieping een meettrafo stond en de spanning geregeld kon worden. Links tegen de muur staan wat losse meettransformatoren waarschijnlijk ook van Smit. Er wordt een stuk kabel beproefd waarschijnlijk voor een niet al te hoge spanning ( 3 of 5 kV) met een aangelegde spanning in de orde van grote van 15 kV gedurende 1 of 2 minuten.
Elektrische centrale: Een vrij rommelig provisorisch middenspanningsstation 6 of 10 kV, maar eerder 6 kV. De trafo's zijn van Smit, (olie-nettransformatoren) maar zijn wel van voor 1935. Het zou de zolder van Bellevue kunnen zijn, dus een primitieve opstelling van het prille begin.
Kern voor draaistroomtrap 500 KVA 50/10 fabricaat Smit Transformatoren
Binnenwerk van een speciale transformator waarschijnlijk voor de invoeding van een beproevings trafo. Een zgn. zwembadje, zie de ruimte tussen het bovenjuk en het deksel maar dat was misschien wel nodig omdat er iets vreemds zit aan het bovenjuk, het lijkt er op dat het een uithijsbaar juk is waarmee de nullaststroom ingesteld kan worden. Ideaal voor kabelproeven. Ik kan niet zien of deze door Smit gemaakt is, maar dat is heel goed mogelijk want wie wil er nou zo'n ding bouwen, veel engineering en betrekkelijk weinig productie uren. De muur zou van het HSL op het KEMA terrein kunnen zijn. Indien het geen instelbaar bovenjuk is, is het geen technologisch hoogstandje. De datering is moeilijk, ergens tussen 1937 en 1950 schat ik.
Draaistroomtransformator 5000 KVA 5010 KV HS_zijde fabricaat Smit Transformatoren (1927). Staat ook in "Periodieke Mededeelingen", van Smit Transformatoren (1927)
Hierboven: Drie eenphase transformatoren voor 15.000 volt met een kortsluitvermogen van 220.000 kilovoltampère. Deze waren voor het kortsluithuis en waren als extreem kortsluitvast ontworpen. Hoogst waarschijnlijk fabricaat Smit, hoewel ook anderen praktisch identieke geleverd hebben.
Transformator van firma Willem Smit & Co's. uit Nijmegen, 50 10 KV 6000 KVA Y-Z
Bijschrift foto hierboven: Een typische standaard grote transformator. ca. 10 MVA. ca.1935 waarschijnlijk gefotografeerd om bij het beproevingsprotocol een foto toe te voegen. De conservator is uit het beeld verdwenen of afgemonteerd. Er zitten ook rare klemmen op het deksel die ik zou gauw niet thuis kan brengen.
Transformator met radiatoren
Bijschrift foto hierboven: Waarschijnlijk fabricaat Smit, er is heel veel dat Smit doet vermoeden, behalve de bovenrand van de kast, die kan ik niet thuis brengen. Bouwjaar 1935..1950.
Compensatiespoelen voor de 150 KV kabelproeven.
Deze zijn fabricaat Smit. Zij werden gebruikt om de capacitieve stroom die de kabel trok bij een spanproef te compenseren met de inductieve stroom die de compensatie-spoel trok. Deze spoel is op de voor de proef berekende reactantie afgetakt, witte gebogen draad tussen rail en spoel de andere kant van de spoel lag waarschijnlijk aan aarde. Geen technologisch hoogstandje van Smit. De datering is ergens tussen 1937 en 1955 schat ik. Op de achtergrond staan ook nog enkele transformatoren waarschijnlijk ook van Smit.
Eisen transformatoren: Antiek taalgebruik, ca. 1930. Bij de "doelmatigheid" wordt nog niet gesproken over geluidsproductie. Verder valt op dat partiële ontladingen niet genoemd worden omdat ze die nog niet goed konden meten en kwantificeren. In plaats van "spanningsoven" zouden we nu over stoot-, bliksem- en schakeloverspanning spreken.
Bijschrift foto hierboven: Ik ken deze kast constructie niet van Smit. Maar er zijn heel wat vreemde kasten op de Groenestraat gemaakt. Het lijkt me iets van voor 1930. 50 kV in YN op 6 kV in driehoek en 10 kV in ster. Het lijkt erop of de laagspanning omklembaar is. Het zijn dezelfde doorvoeringen als bij de PGEM 50 kV-ers zon van rond 1926. De allereerste waren nog lomper. Als het een Smit is, dan is de kast speciaal gemaakt om op een spoorrail de cel in te duwen, wel wat makkelijker dan het moeizame sleeën. We gaan nog uitzoeken of dit inderdaad fabricaat Smit Transformatoren is.
Transformator 70/6 KV 1500 KVA voor buitenopstelling (1928).
Bijschrift hierboven: Deze foto is 100% fabricaat Smit, want deze foto stond in een voordracht van Thomas Rosskopf aan het Koninklijk Instituut voor Ingenieurs die in 1928 op bezoek waren bij Smit. De 70 kV doorvoeringen werden vanaf 1928 op deze manier door Smit gemaakt.
Transformator 10000 380 V 50 KVA met aangebouwde kabelaansluiting fabricaat Smit Transformatoren.
Bijschrift foto hierboven: Duidelijk een Smit. Dit soort is erg veel gemaakt. Het bordje "Smit 224" zou kunnen duiden op een foto genomen voor een kortsluitproef. Dit soort is gemaakt van 1935 tot 1960. Aan het tuitje op de conservator zou ik hem dateren tussen 1935 en 1950.
Dit smoorspoelen van het kortsluithuis van de KEMA. De eerste zijn uit 1937 maar later is er nog van alles bijgebouwd, dus deze kunnen ook van iets na de oorlog zijn.
1920-1930, een typische transformator van Smit, de datering klopt ook 6 / 0,380 kV in Yy schakeling ca. 20 kVA. Foto is erg duidelijk. Hiervan zijn er duizenden gemaakt.
Transformatorstation 3000 380 V voor het watergemaal "De Zeemeeuw van Lauw". Een metafoor van de toekomst. Een windmolen die afhankelijk van de windkracht de energie voor een gemaal levert wordt vervangen door een elektromotor. Het gemaal zelf blijft natuurlijk in tact, maar wordt nu bedient met constante en eeuwig aanwezige energie uit het 3 kV net. Trafo : 3 / ,380 kV Dyn schakeling, ca. 10..15 kVA, gladde bak zonder koelvinnen, dat kon nog bij dit geringe vermogen. Bouwjaar ca.1925..1930. 3 kV netten zag je veel op het platte land. Maar in het prille begin ook in Amsterdam. Zelfs in 1970..1972 werden er nog 3kV transformatoren gemaakt voor Oostelijk Flevoland en Noord Holland.
Een stukje uit de Panorama van 1941 over de KEMA.
Links: isolatoren van de transformatoren in het machine gebouw kortsluitlab, rechts: ruimte boven de drie kortsluit transformatoren (KEMA)
De isolatoren op de foto's hierboven kunnen van Smit zijn maar ook anderen hebben deze super kortsluitvaste transformatoren geleverd. Aan de doorvoeringen ( isolatoren) is dit niet te zien, die kwamen allemaal van dezelfde fabrikant. Mooi te zien zijn de kortsluitvaste verbindingen. Deze foto's komen uit het "Zoetenlab". De foto rechts komt waarschijnlijk uit het andere de Zoetenlab. Er waren twee kortsluithuizen het ene heette de Zoetenlab I en het andere de Zoetenlab II.
Bron: De Tijd, 24 mei 1940
Prins Bernhard opent nieuwe laboratoria bij de KEMA (17-10-1958), bron: Nationaal Archief.
Links, de bij de KEMA opgestelde transformator, rechts het veldbeeld
Bovenstaande beproevingstransformator is geleverd door Smit aan het Hoogspanningslaboratorium van de KEMA in 1967.Het behoorde tot één van de technologische hoogstandjes van Smit. Ik meen me te herinneren dat het een ontwerp was van Jacques Claessen en/of Geert Hulsink. Deze kon een spanning leveren van 1000 kV bij een continue stroom van 1 Amp.
Het was een cascade schakeling met horizontaal boven elkaar geplaatste binnenwerken die met geforceerde olie gekoeld werden.
Hij werd gebruikt voor proeven met aangelegde spanning. De oude cascade (ook fabricaat Smit) met naast elkaar geplaatste transformatoren leverde slechts een spanning van 525 kV en dit was te weinig om het materiaal voor de 380 kV netten te beproeven. Er moest dus wat nieuws komen. Hij paste net in het lab , hoewel bij de eerste keer op spanning brengen er een overslag naar het plafond was. Dat kwam door een langs vliegende mus die het veldbeeld ernstig verstoorde en zijn vlucht met de dood moest bekopen. Na de flits en de knal lag het beestje gebraden op de grond naast de transformator. Ik was daarbij als stagiaire, ik mocht twee stages achter elkaar lopen en zou na mijn HTS daar gaan werken, hetgeen uiteindelijk niet door ging.
Erik de Vries
Bron: Geheugenvannederland
Voor meer informatie zie website : https://www.dnvgl.com/energy/laboratories/90/index.html
Reacties mogelijk gemaakt door CComment