De historie van transportbedrijf Fa. Frederiks (1890 - 1982)
Fa. Frederiks was één van de eerste vaste vervoerders voor Willem Smit & Co's Transformatoren-fabriek N.V. in Nijmegen. Het moet toch een flinke omschakeling voor dit bedrijf geweest zijn om vanaf 1913 de voor die tijd enorm grote en zware transformatoren voor Smit te gaan vervoeren. Hieronder de interessante geschiedenis van dit oude Nijmeegse transportbedrijf.
Vervoer van een transformator van Willem Smit & Co's Transformatorenfabriek door vervoersbedrijf Fa. Frederiks (1913-1915) Bron: Archief Smit Transformatoren.
Bron: Weezen-Almanak, p. 50-51, Reclame Frederiks, Weekmarkten (1936) met dank aan Anne-Marie Jansen Stichting Memento Mori Wezenkerkhof Neerbosch (Nijmegen).
De voorgeschiedenis G. Westerhof, 1870 - 1890
De geschiedenis van dit transportbedrijf begint bij dhr. G. Westerhof, die een Kolenhandel en Sleperij heeft opgebouwd aan de Regulierstraat in Nijmegen tussen 1870 en 1890. Nadat G. Westerhof is overleden verkoopt zijn weduwe de zaak aan Jan Frederiks op 01-08-1890.
G. Westerhof 13-10-1870 (Gelderlander)
Periode Jan Frederiks (1890 - 1913)
In 1894 verhuist Jan Frederiks zijn bedrijf (Sleperij en Kolenhandel) naar Waalkade 70/71. Hij is dan te bereiken onder telefoonnummer 43. In hetzelfde jaar worden de paarden van Jan Frederiks opgeroepen voor een "Rijkskeuring van Paarden voor den Militairen Dienst" Dit staat groots aangekondigd in de Gelderlander van 15-04-1894. De keuring vind plaats op een terrein tussen de Graafse straat en Bottendaal (bij het station). Jan Frederiks staat met 3 paarden van resp. 13, 11 en 10 jaar op de lijst, niet echt paarden waarmee je de oorlog kunt winnen.
Overname Frederiks door Jo Dijkstra (1913)
J.H.A. "Jo" Dijkstra begint zijn loopbaan bij transportbedrijf Kramer. Nadat hij daar mede firmant is geworden neemt hij in 1913 slepersbedrijf en Kolenhandel Firma Frederiks over.
Lees meer
De Goudsche Lichtfabriek - mobiel hijswerktuig met paardentractie voor vervoer en plaatsen van transformatoren (1914)
In 1914 levert Smit Transformatoren een aantal transformatoren voor de in aanbouw zijnde elektriciteitscentrale van Gouda. Vrachtauto's zijn er nog niet dus is het paard het aangewezen vervoer voor de transformatoren. Het transport naar de centrale duurt maanden en is zeer intensief. Iedereen probeert mee te denken om de transport mogelijkheden te verbeteren, maar ook het plaatsen en hijsen van de transformator is een probleem. G.E.B. Gouda laat een hefwerktuig ontwerpen door "de Goudsche machinefabriek v/h. Arends". Dit hefwerktuig staat op een kar en deze kan worden voortgetrokken door een paard. Voor HFL 600,-- werd deze uitvinding in 1914 aangeboden aan directeur Thomas Rosskopf van Willem Smit & Co's Transformatorenfabriek. Tijdens van de uitbreidingen bij de Goudsche Lichtfabriek werd dit mobiele hijswerktuig gebruikt voor de transformatoren van Smit en andere zware materialen/machines.
Een uitvinding op transportgebied van het G.E.B. Gouda (1914). Het lijkt alsof het paard slechts 1 achterpoot heeft, maar als je inzoomt op de achterste poten zie je toch echt twee poten met 2 hoeven. Het karretje heeft overigens drie wielen. Dat maakt het geheel tot een vreemde maar unieke foto compositie. Bron: glasnegatief Stichting Willem Smit Historie Nijmegen.
De brief gericht aan elektriciteitspionierThomas Rosskopf . Bron: boekje Smit Transformatoren 1913-1948
Paardentractie in 1914. Op deze manier werden de transformatoren in die tijd vervoerd.
Korte geschiedenis van de Goudsche Lichtfabriek.
Het begon allemaal met de gasfabriek die in 1853 werd opgericht door de firma Westerman & Robbé. In 1887 nam de gemeente de gasfabriek over en in 1910 werd besloten een elektriciteitscentrale te bouwen direct naast de gasfabriek op het terrein van het voormalige leprooshuis aan de Hoge Gouwe 189 in Gouda.
Lees meer
Bedrijfsschool Royal Smit Transformers (1951 - heden)
Van collega Paul Klein Schiphorst ontving ik onderstaand artikel uit de tachtiger jaren van de vorige eeuw toen Smit Transformatoren nog een eigen bedrijfsschool had waar interne opleidingen werden gegeven. Anno 2014 is er nog steeds een bedrijfsschool.
De opleiding van jongeren bij Smit Transformatoren begint in 1946 enige structuur te krijgen, we gingen er toen toe over om het leerlingenstelsel van Bemetel in te voeren. De ambachtsschool in Nijmegen was in de oorlog zwaar beschadigd, zodat wij tot 1948 moesten wachten voordat we de eerste leerlingen met een vooropleiding binnen kregen. Van 1946 tot 1948 hebben we noodgedwongen jongens zonder enige vooropleiding in onze werkplaatsen het vak geleerd.
Bron: Paul Klein Schiphorst / Gelderlander (1985 - 1986)
In 1951 zijn we begonnen om op bescheiden schaal een eigen bedrijfsschool op te richten. Deze bleek vele jaren later zo’n groot succes te worden dat we er zelfs internationale prijzen mee in de wacht sleepten. Hieronder een foto van de eerste 10 leerlingen van de bedrijfsschool van Smit. Dit waren de eerste 10 geselecteerde leerlingen van de Ambachtschool. Het rapport gemiddelde moest over het laatste jaar gemiddeld een 7 zijn.
Bedrijfsschool Smit Transformatoren in 1951.
Tussen 1951 en 1955 bevond de bedrijfsschool zich op een andere locatie, namelijk het kantoor wat vòòr 2001 het kantoor van Willem van Wely was + productieplanning van Masseling en de ruimte waar Reinout La Grouw i.C.T. de scepter zwaaide. Daarna verhuisde men naar de Groenestraat 249 in Nijmegen.
De leerlingen op de verzamelfoto zijn staand op een kistje van links naar rechts:
1 = Frits Kunst heeft na de bedrijfsschool in de kwaliteitsdienst Mech. Bew. gewekt tot ong. 1960 daarna naar Hyster gegaan heeft in Ierland en Schotland gewerkt was de laatste 10 jaar van zijn werkzaam leven Technisch Directeur Hyster Nijmegen, zijn baas was Haalmeijer. Frits is in januari 2014 overleden.
2 = Jan v.d Heuvel is verkoper geworden in de Benelux van Machines en Gereedschappen heeft jaren bij Gibas A'dam gewerkt.
3 = Willem van Wely, heeft na de Bedrijfsschool een 2 jarige opleiding gedaan bij T.N.O. Delft als Verspaningsdeskundige, daarna bij Bosboom en Hegener in A,dam een opleiding gedaan als Arbeidsanalist kwam als 20 jarige terug naar Smit, waarna hij vele leidinggevende functie's beklede is in 2001 als productieleider grote Transformatoren met pensioen gegaan, heeft er 50 jaar gewerkt.
4 = Peuki van Koolwijk klein manneke zijn vader was voorman in de kastenmakerij, is na de bedrijfsschool naar de marine gegaan heeft daar als Adelborst onder Jan Wildeboer gedient Peukie is in 1980 overleden.
5 = Harry Spanbroek leunend tegen staander is na de bedrijfsschool naar de Scheepvaartschool gegaan heeft daarna als Stuurman gevaren op de Koopvaardij tot ongeveer 1970 is daarna eigenaar geworden van een buizenfabriek op Curacao.
6 = Otto Witjes, Otto is na de Bedrijfsschool in Militaire Dienst gegaan heeft een vliegopleiding in Canberra gedaan was een van de eerste F16 piloten.
Lees meer
De tinmijnen van Banka en de eerste 33 kV transformator van Smit Transformatoren (1919)
Banka en de energievoorziening.
In nummer 22 van “De Ingenieur” uit 1919 staat een artikel “Electriciteitsvoorziening van de tinmijnen op Banka” van ir. A. van der Ham. In deze zeer uitvoerige verhandeling wordt gewag gemaakt van een door Smit gebouwde 33 kV transformator. Een beroemde transformator omdat het de eerste van 33 kV voor Smit was en hiermee de opmaat vormde voor de eerste 50 kV transformatoren die zij mochten bouwen voor het “ultra hoogspanningsnet” van de provincie Gelderland. Wij wisten wel dat deze transformator ooit gebouwd is maar tot nu toe niet voor welke klant. Genoeg redenen om hier een artikel over te schrijven.
Bron: De Ingenieur 1919
Banka-Billiton
De provincie Banka-Billiton bestaat uit de eilanden Banka (Bangka) en Billiton (Belitung), die ten oosten van Sumatra (Indonesië) liggen. De lengte bedraagt ongeveer 210 km en breedte 120 km. Sinds het begin van achttiende eeuw wordt hier tin gedolven. In 1722 sloot de VOC een overeenkomst met de sultan van Palembang die toen de heerser was van dit gebied en de VOC kreeg zo de monopolie op het tin van Banka. China had de meeste kennis van het delven van tin en zo werden door de sultan Chinezen naar Banka gehaald en al snel kwam de hele organisatie in Chinese handen.
Foto arbeiders in tinmijn Banka (1930) afkomstig van het Tropenmuseum, This file is licensed under the Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported license.
Deel kaart van Nederlands Indië met daarop de locatie van de eilanden Banka en Billiton (bron de Ingenieur 1915)
Chinese mijnwerkers voeren grond af in tingroeve (mijn 3B) te Pangkalpinang te Banka (1920). Bron Rijksmuseum, Publiek domein fotograaf onbekend.
In 1819 kreeg de Nederlandse staat de tinmijnen in handen en in 1850 besloten twee Nederlandse barons om het nabij gelegen eiland Billiton te verkennen om te kijken of daar ook bodemschatten te vinden waren net als op Banka. Zij vonden tin en vervolgens werd in 1852 de concessie aan baron Van Tuyll verleend om tin te ontginnen in Billiton. Daarna werd de Billiton Maatschappij opgericht. De Billiton Maatschappij stopte in 1958 met de tinwinning in Indonesië, en is op dat moment onder andere actief in Suriname.
Lees meer
De transformator in gemaal Electra / de Waterwolf (1922-1946)
Medio april 2020 stuurde Rudo Hermsen mij enkele foto’s van gemaal de Waterwolf ook wel gemaal Electra genoemd. Op een van deze foto’s stond het interieur van het gemaal met daarin een transformator. Na enig googelen bleek dat dit een beroemd gemaal is, dus ging ik onderzoeken waarom die transformator daar stond, wat zijn functie was en wanneer hij gebouwd zou zijn. Daartoe moest ik iets weten over het gemaal hoe de pompen aangedreven werden en op welk soort elektriciteitsnet de transformator aangesloten was.
Het gemaal
Ten noordwesten van de stad Groningen dicht bij Zoutkamp werd het water uit een gigantisch boezemgebied van 94000 ha. op natuurlijke wijze in de Lauwers zee gespuid, d.w.z. bij eb de sluizen open en bij vloed weer dicht. Bij langdurige westenwind was het waterpeil in Waddenzee en daarmee dus ook in de Lauwers zee bij eb weleens hoger dan het peil in de boezem zodat niet gespuid kon worden. Bij een grote aanvoer van boezemwater leidde dit tot wateroverlast. Om dit probleem te verhelpen besloot het waterschap Electra in 1918 tot de bouw van een gemaal. Men koos voor een moderne oplossing, een elektrisch gemaal. De naam van het waterschap, Electra, kwam dan ook voort uit het feit dat het gemaal van elektrische drijfkracht werd voorzien. Later veranderde de naam in Waterwolf. Dit jaar bestaat het gemaal 100 jaar.
Man in een wateruitlaat van gemaal Electra tijdens de bouw (1918-1920).
Knipsel 20-9-1918, de Ingenieur
2 mannen in een wateruitlaat van gemaal Electra tijdens de bouw (1918-1920).
Gemaal Electra/ de Waterwolf in aanbouw rond 1918-1920. Bron: Waterschap Noorderzijlvest.
Het gemaal was uitgelegd voor vijf pompen, maar men begon met drie (fabricaat Stork Hengelo) die aangedreven werden door draaistroommotoren (Heemaf Hengelo) van ieder 405 kW, bij maximale pompcapaciteit was het totale benodigde vermogen 1150 kW.
Lees meer
90 jaar radio Malabar - eerste radiotelegrafie-verbinding (1923 - 2013)
Op zondag 5 mei 2013 was het precies 90 jaar geleden dat de radiotelegrafieverbinding tussen Nederland en voormalig Nederlands Oost-Indië, (Radio Malabar) werd gelegd (lange golf zender).
Ir. Dr. C.J. de Groot was hoofd Technische Telegraaf- en Telefoondienst Nederlandsch-Indië en radiopionier. In 1922 bouwde hij een lange-golf zender in Malabar t.b.v. een radioverbinding tussen Nederlands-Indië en Nederland. Dit was toentertijd de sterkste zender ter wereld. Op 05 Mei 1923 werd de eerste radioverbinding gemaakt tussen Nederlands-Indië en Nederland. Willem Smit & Co's Transformatorenfabriek leverde voor die zender in 1922 een grote spoel en enkele transformatoren. Smit Slikkerveer leverde de generatoren voor deze zender.
De Groot haalde in 1906 zijn ingenieursdiploma "Elektrotechniek" in Karlsruhe, 2 jaar daarvoor haalde Ir. Thomas Rosskopf aan dezelfde Technische Hogeschool zijn ingenieursdiploma "Elektrotechniek". Zij hebben elkaar zeker gekend, ook al omdat men allebei lid was van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs (KIVI). Vijf jaar na zijn dood werd de zgn. Ir. Dr. C. J. de Groot plaquette ingesteld.
Deze plaquette was een onderscheiding voor mensen die zich op elektrotechnisch gebied onderscheiden hadden. Willem Benjamin Smit was de eerste die deze onderscheiding in 1932 ontving. Anton F.Philips ontving hem in 1935.
Klik op bovenstaande foto voor een uitgebreide biografie van Ir. Dr. C.J. de Groot. (1883-1927)
Voorgeschiedenis
Aan het begin van de vorige eeuw werd de vraag naar betere en snellere verbindingen met onze koloniën steeds groter. Al omstreeks 1901 werd er met Indië getelegrafeerd via twee trajecten t.w. een Nederlands-Duitse kabel (via het knooppunt Yap tussen de Filippijnen en Nieuw-Guinea) en een kabeltraject dat in Engelse handen was. Vanaf 1912 werd veel onderzoek verricht om de enorme afstand (12000 km) tussen Nederland en de Indische Archipel op de lange golf te overbruggen.
In Radio Kootwijk begon Prof. Dr. Ir. N. Koomans het speurwerk terwijl in Indië Dr. Ir. C.J. de Groot pionierde. Tijdens de eerste wereldoorlog was de beschikbaarheid van de kabels niet altijd gewaarborgd vanwege hun kwetsbaarheid, zowel in technische maar vooral in politieke zin. De noodzaak van een eigen directe verbinding met Indië deed zich daardoor steeds duidelijker voelen.
Gekozen werd voor een lange golf verbinding. (bron: Radio Kootwijk).
Interieur van het radiostation Landangan bij Sitoebondo; v.l.n.r. de heren Schokman, ir. C.J. de Groot, C. de Haas en D.C. Noppen. (1918-1919)
Klik HIER voor alle technische informatie over zendstation MALABAR uit de Ingenieur (1925).
Lees meer
1975 - Fabricage van net transformatoren (93 foto's)
Nettransformatoren zijn in principe alle transformatoren van midden spanning (3,5,6,10, 20, 23 kV) op gebruikers laagspanning (110, 220, 380 V) met vermogens van 40 kVA t/m 1600 kVA. Een nettransformator wordt ook wel distributietransformator of olie-nettransformator genoemd.
Momenteel zijn de meeste 10 of 20 kV op 400 V met een vermogen van 400 of 630 kVA. De eerste transformatoren van dat type werden in Slikkerveer gebouwd rond 1900 en vanaf 1913 in Nijmegen. De laatste zijn ca. 2002 in Nijmegen gebouwd. Na de fusie van Smit Transformatoren met SGB is de productie van dit type geïntegreerd in hun bedrijf in Neumark (Sachsen- Duitsland), waar ze nu veel economischer gebouwd worden. Nijmegen is nu verkoopkantoor van SGB's nettransformatoren.
Lees meer
Fritz Tauber - een verhaal over een Joods technisch tekenaar die door door de directie van Smit Transformatoren uit Kamp Westerbork werd gehaald (1942).
Fritz Tauber (1906-2004) was een legale Joodse emigrant die in 1938 vanuit Oostenrijk naar Nederland vluchtte vanwege het opkomende Nationaal Socialisme.
Hij vond werk bij Smit Transformatoren (tekenaar/constructeur) en werd op 18 november 1942 opgepakt door de Nazi's en samen met zijn vrouw naar kamp Westerbork gestuurd. De directeur van Willem Smit & Co (Rosskopf) deed verwoede pogingen om hem weer vrij te krijgen middels briefcorrespondentie en steeds maar weer inpraten op de Duitse leiding. Men stelde : "Zonder Frits kunnen we geen Transformatoren maken, hij is een essentiële schakel in het proces". Uiteindelijk resulteerde dit in de vrijlating van Tauber en zijn vrouw op 21 november 1942. Enkele maanden later doken zij onder. Na 2 jaar ondergedoken gezeten te hebben in Friesland volgde op 17 April 1945 de bevrijding. Na de bevrijding ging hij weer werken bij Smit Transformatoren, het bedrijf dat zo belangrijk voor hem en zijn vrouw was geweest.
Opmerkelijk is dat er dus 2 boeken zijn uitgegeven van de belevenissen van oud medewerkers van Smit Transformatoren tijdens WO II. Het andere boek is onlangs in Nederland uitgegeven "Dansen in schuilkelders" van Johanna Wycoff-de Wilde. Mochten er nog meer oorlogsboeken zijn uitgegeven die zich afspeelden bij Smit Transformatoren dan hoor ik dat graag.
Hieronder het verhaal van Fritz Tauber:
Vlucht uit Oostenrijk / aan de slag bij Smit (1938)
In 1938 kwam de Oostenrijker Fritz Tauber met zijn vrouw aan in Nederland, letterlijk uit zijn huis/land verjaagd omdat hij van Joodse afkomst was. Nederland was in WO I neutraal gebleven en hij had goede hoop dat wanneer het tot een oorlog zou komen Nederland weer neutraal zou zijn. Hij dacht in Nederland veilig te zijn, maar dat bleek een illusie.
Fritz Tauber had jaren gewerkt bij Siemens Schuckert en Elin A.G. in Wenen, als constructeur/technisch tekenaar. Bij Elin hield hij zich tot 1938 bezig met de constructie van de 150 kV regelschakelaars en dat was zeer interessant voor Smit die toen nog niet zover waren. Door contacten tussen de directie van Smit en Elin kwam Rosskopf erachter dat de constructeur Fritz Tauber - die hen zo goed had geholpen met een Regeltransformator - zijn baan kwijt zou raken vanwege zijn Joodse afkomst, daarnaast werd het voor Fritz veel te gevaarlijk in Oostenrijk. Er werd een contract getekend en Fritz Tauber kreeg een werkvergunning in Nederland. Hij emigreerde zo snel hij kon met zijn vrouw naar Nederland met 25 Gulden en een passer op zak.
Siemens Schuckert en Elin waren in die tijd technisch een voorloper op het gebied van de Regeltransformatoren en daarbij kwam zijn kennis zeer goed van pas. Er werd een huis geregeld voor de familie Tauber midden in Nijmegen.
Lees meer
Hieronder 3 foto's uit de glasplaten collectie van Smit Slikkerveer (gemaakt in 1899) van waarschijnlijk de eerste door Willem Smit gebouwde transformator en tevens de eerste van Nederlands fabricaat. Het vermogen was 40 kVA ( voor die tijd fors te noemen) en de overzet verhouding bedroeg 1050 / 120 V. De klant was Staats Spoorwegen (S.S.) te Utrecht.
